16 ΧΡΟΝΙΑ ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ - ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΜΕ ΑΚΑΘΕΚΤΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟ

3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2009 - 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2025

Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ  ΚΛΕΙΝΕΙ 16 ΧΡΟΝΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΖΩΗΣ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙ ΤΑ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΚΑΙ ΔΗΛΩΝΕΙ ΠΑΡΩΝ.

Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΗΣ,ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ, ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ, ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ.
ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ ΚΑΙ ΘΑ ΦΩΝΑΖΕΙ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΗΣ Κ Α Τ Ε Χ Ω Μ Ε Ν Ε Σ ΠΑΤΡΙΔΕΣ.
ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΘΝΟΣ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ ΚΑΙ ΠΟΥ ΑΥΤΟ ΘΑ ΔΩΣΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟ ΓΕΝΟΣ.

ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΜΕ!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Η ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ ΔΕΝ ΦΟΒΑΤΑΙ ΓΙΑΤΙ Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΤΟ DNA ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΟΒΟ.

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΛΑΧΝΑ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ. ''ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ'' https://agnostoiheroes.blogspot.com/

ΟΠΟΥ ΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑΣΑΤΕ ΜΕ ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΑΓΑΠΗ.

ΜΕ ΤΙΜΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΕΣΗΣ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ
ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΓΙΑΤΙ ΤΑ 12 ΜΙΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΔΙΑΠΡΑΓΜΕΤΕΥΤΑ

Γράφει ο Κώστας Γρίβας

Ο απόλυτος ελληνικός έλεγχος του Αιγαίου είναι αναγκαίος για την ίδια την επιβίωση της χώρας. Αυτή η θέση στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε μαξιμαλιστική, ούτε ουτοπική και φυσικά ούτε εθνικιστική! Δεν είναι τίποτα παραπάνω από την παραδοχή της πραγματικότητας.

Η Ελλάδα δεν θέλει να κυριαρχήσει στο Αιγαίο για κανέναν άλλον λόγο παρά μόνο γιατί το Αιγαίο αποτελεί κομμάτι της επικράτειάς της. Αυτήν την απλή αλήθεια, την επιβεβαίωση της οποίας μας δίνει αβίαστα μια ματιά στον χάρτη, μας την κρύβει από τα μάτια μας μια συντονισμένη επίθεση πληροφοριακού πολέμου που διεξάγει εδώ και χρόνια η Άγκυρα εναντίον της πατρίδας μας. Κορυφαίο παράδειγμα, οι τελευταίες δηλώσεις του Χακάν Φιντάν για τα 12 μίλια.

Σε συνέντευξη του ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι ελπίζει «να λυθούν τα προβλήματα του Αιγαίου, όσο είναι ο Μητσοτάκης στην εξουσία», συμβουλεύοντας τα εξής: «Εγώ δεν αποδέχομαι τα 12 μίλια, εσύ δεν αποδέχεσαι τα έξι, αυτά μπορούν να συζητηθούν», αποκαλύπτοντας μάλιστα ότι «σε ορισμένα σημεία αυτά συζητήθηκαν με τις διερευνητικές επαφές και προχώρησαν σε κάποια σημεία».

Ο Φιντάν ζητά παζάρεμα επί ενός κυριαρχικού δικαιώματος της χώρας, το οποίο προβλέπει και το διεθνές δίκαιο, παζάρεμα που μόνο κέρδη θα αποφέρει στην Τουρκία. Στην απάντησή του το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, ανέφερε ότι «η Η Ελλάδα ασκεί ενεργητική και συνεπή εξωτερική πολιτική που στηρίζεται στις οικουμενικές αξίες του διεθνούς δικαίου και δεν ετεροκαθορίζεται. Από τις αρχές αυτές δεν πρόκειται να αποστεί και όποιος ενοχλείται οφείλει να το αποδεχθεί, διότι υποδείξεις και μομφές δεν είναι αποδεκτές».

Όμως, οι δηλώσεις Φιντάν ουδόλως είναι “στον αέρα”, με δεδομένο ότι στην χώρα μας υπάρχει ένα πολυπλόκαμο και πολυεπίπεδο δίκτυο Ελλήνων διαμορφωτών γνώμης, το οποίο είναι άκρως δεκτικό στην τουρκική επιχειρηματολογία. Το δίκτυο αυτό δεν περιορίζεται σε διαδικτυακούς στρατούς trolls στα social, αλλά εδώ και δεκαετίες αποτελεί μέρος του συστήματος εξουσίας. Το γεγονός ότι αντικειμενικά λειτουργούν σαν φερέφωνα των τουρκικών απόψεων δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι είναι όργανα της Άγκυρας. Σε κάποιες περιπτώσεις αρκεί και η ιδεολογική τύφλωση.

Τουρκικοί ισχυρισμοί και πραγματικότητα

Αυτοί οι δημοσιολόγοι, λοιπόν, προσπαθούν με κάθε τρόπο να επιβάλουν στον ελληνικό λαό την αντίληψη ότι υπάρχουν δύο χώρες, η Ελλάδα και η Τουρκία, και ανάμεσά τους βρίσκεται μια θάλασσα, το Αιγαίο. Το οποίο, φυσικά, χάρη καλής γειτονίας, πρέπει να το μοιράσουν “δίκαια”. Η άποψη αυτή θα είχε νόημα αν το Αιγαίο ήταν μια κενή θάλασσα. Δεν είναι όμως. Αντιθέτως, είναι γεμάτο νησιά. Και τα νησιά αυτά είναι ελληνικά. Τόσο απλά.

Το Αιγαίο είναι γεμάτο νησιά, τα νησιά αυτά κατοικούνται, εδώ και χιλιάδες χρόνια, από ελληνικές κοινότητες και με βάση τους θεμελιώδεις κανόνες του διεθνούς δικαίου έχουν πλήρη δικαιώματα, όπως τα ηπειρωτικά εδάφη. Το δε περιβόητο ψευδό-επιχείρημα για τη μεγάλη ακτογραμμή της Τουρκίας, η οποία υποτίθεται ότι της προσφέρει δικαιώματα στο Αιγαίο, θα είχε νόημα μόνο αν απέναντι από τις τουρκικές ακτές υπήρχε ανοικτή θάλασσα.

Όμως, ακριβώς έξω από τις ακτές της Μικράς Ασίας βρίσκεται μια ενιαία και αδιαίρετη αλυσίδα ελληνικών νησιών που ξεκινά από τη Σαμοθράκη και φθάνει στο Καστελλόριζο. Κι αυτό προέκυψε επειδή ιστορικά και οι μικρασιατικές ακτές κατοικούνταν από Έλληνες. Η σημερινή συνοριακή γραμμή είναι αποτέλεσμα των εξελίξεων στο πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα (Βαλκανικοί Πόλεμοι και Μικρασιατική Καταστροφή).

Με βάση, λοιπόν, τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923 και των Παρισίων του 1947 (για τα Δωδεκάνησα), τα όποια τουρκικά δικαιώματα φθάνουν μέχρι εκεί που συναντούν την ελληνική νησιώτικη αλυσίδα με τα νόμιμα δικαιώματά της σε θαλάσσιες ζώνες. Δηλαδή, αν υπήρχε απέναντι από τις ακτές της Μικράς Ασίας μια χερσόνησος, η Τουρκία θα δικαιούνταν να διεκδικεί τις θάλασσες βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά από αυτήν, προβάλλοντας το μήκος της ακτογραμμής της; Προφανώς όχι. Πολλώ δε μάλλον, που πίσω από την αλυσίδα νησιών του ανατολικού Αιγαίου δεν υπάρχει ανοικτή θάλασσα, αλλά ένα πλέγμα αρχιπελαγικών δομών και μεμονωμένα ελληνικά κατοικημένα νησιά.

Το Αιγαίο είναι ελληνικό

Το Αιγαίο λοιπόν, δεν είναι ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία είναι στο συντριπτικό μέρος του μέσα στην Ελλάδα. Δεν είναι ούτε “η θάλασσα που μας ενώνει”, ούτε “η θάλασσα που μας χωρίζει”. Δεν είναι τυπική θάλασσα. Είναι πρωτίστως “θαλάσσιο έδαφος”. Για την ακρίβεια το Αιγαίο αποτελείται από ελληνικά εδάφη με τη θάλασσα που τα περιβάλλει. Και φυσικά είναι νομικά και εθνικά απαράδεκτο να συζητάμε για το αν τα ελληνικά νησιά θα έχουν χωρικά ύδατα μικρότερα των 12 ναυτικών μιλίων. Και είναι απαράδεκτο νομικά, επειδή είναι σε πλήρη αντίθεση με το διεθνές δίκαιο και τη διεθνή πρακτική.

Χωρικά ύδατα 12 ναυτικών μιλίων αναγνωρίστηκαν ακόμη και σε μεμονωμένα, ακατοίκητα νησιά, που βρίσκονταν σε μεγάλες αποστάσεις από τον κύριο κορμό των χωρών τους, δίπλα σε άλλες χώρες. Σε αρχιπελαγικές δε δομές, όπως αυτές του Αιγαίου, τα δώδεκα ναυτικά μίλια είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία για να υπάρχει ενότητα των νησιών. Παρεμπιπτόντως, η συζήτηση για το αν τα ελληνικά νησιά θα έχουν χωρικά ύδατα 12 ναυτικών μιλίων, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, δεν θα υπήρχε αν για παράδειγμα η ελληνική επικράτεια περιοριζόταν μόνο στα νησιά του Αιγαίου, η ηπειρωτική Ελλάδα δεν υπήρχε και στη θέση της ήταν ανοικτή θάλασσα.

Σε αυτήν την περίπτωση η Ελλάδα θα ήταν μια νησιωτική αρχιπελαγική χώρα και όλες οι αιτιάσεις της Τουρκίας για μειωμένα χωρικά ύδατα και για ανυπαρξία υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ δεν θα υπήρχαν, ή τουλάχιστον δεν θα υπήρχαν ως “λογικές” τουρκικές αξιώσεις, όπως προσπαθεί να μας πείσει η εγχώρια διακομματική προέκταση (με την έννοια που προσδιορίσαμε παραπάνω) της τουρκικής προπαγανδιστικής μηχανής.

Τα 12 ναυτικά μίλια, η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου θα ήταν αυτονόητα σε αυτήν την υποτιθέμενη μισή Ελλάδα που θα περιλάμβανε μόνον τα νησιά του Αιγαίου. Όμως, οι θιασώτες της τουρκικής “αλήθειας”, προσπαθούν να μας πείσουν ότι αυτό ακριβώς συμβαίνει γιατί η Ελλάδα δεν είναι μόνο τα νησιά του Αιγαίου, αλλά και η ηπειρωτική Ελλάδα. Με άλλα λόγια, με κάποιον παράδοξο τρόπο, κατανοητό μόνον σε αυτούς, επειδή η Ελλάδα δεν περιορίζεται στα νησιά του Αιγαίου, αλλά έχει και ηπειρωτικό κομμάτι, τα δικαιώματα των νησιών μειώνονται μέχρις εξαφανίσεως!

Ήττα συμβιβασμός για τα 12 μίλια

Επιπροσθέτως, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι τυχόν “συμβιβασμός” με την Τουρκία, που θα συνεπάγεται την αποδοχή από πλευράς της Ελλάδας ότι τα νησιά δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα με την ηπειρωτική ακτή, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός από την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα. Είναι αδιανόητο για νησιωτικές χώρες, όπως είναι η Βρετανία, η Ινδονησία, η Ιαπωνία ή οι Φιλιππίνες, ή χώρες που έχουν αρχιπελαγικές δομές μακριά από τον ηπειρωτικό κορμό, όπως η Ισπανία, να δεχθούν κάτι τέτοιο ως γενικό κανόνα.

Δεν μπορούν καν να το αντιμετωπίσουν ως “ειδική περίπτωση”, όπως το πλασάρει η Άγκυρα, γιατί η Ελλάδα έχει ξεκάθαρα και απόλυτα δίκιο, ενώ η Τουρκία ξεκάθαρα και απόλυτα άδικο, όσο διευρυμένη και αυθαίρετη ανάγνωση του διεθνούς δικαίου και αν κάνει κανείς. Θα αντιμετωπίσουν, λοιπόν, ολόκληρη την Ελλάδα ως ειδική περίπτωση. Η Ελλάδα θα αντιμετωπιστεί ως κάτι λιγότερο από χώρα. Θα θέσει αυτοβούλως τον εαυτό της εκτός του διεθνούς δικαίου και έτσι αυτομάτως θα υποβαθμιστεί στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας. Θα γίνει ένα θολό γεωπολιτικό σχήμα, ασήμαντο και θνησιγενές.

Όσοι λοιπόν προωθούν, συζητάνε και αποδέχονται “συμβιβασμό” με την Τουρκία, για “Πρέσπες του Αιγαίου” ή για “διζωνικό, δικοινοτικό Αιγαίο”, όπως εμπνευσμένα είχε γράψει ο Μάριος Πουλλικκάς στον “Φιλελεύθερο”, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι τυχόν παρόμοια εξέλιξη δεν θα σημάνει απλώς εθνική ήττα, ταπείνωση και ακρωτηριασμό. Θα αποτελέσει και ένα συντριπτικό και πιθανώς θανατηφόρο πλήγμα στην υπόσταση της χώρας εν συνόλω…

https://epitropiellinismou.gr/post/4039

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ 789 ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΣΚΟΠΙΑ - Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΗΜΕΡΗ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΠΡΑΤΤΕΙ ΤΙΠΟΤΑ

Η Επιτροπή Ελληνισμού συνεχίζει τη συστηματική καταγραφή παραβιάσεων της Συμφωνίας των Πρεσπών από τη μεριά των Σκοπίων, έτσι όπως αποτυπώνονται στα επίσημα δελτία Τύπου, τις ανακοινώσεις και τις δηλώσεις της Προέδρου, του Πρωθυπουργού, υπουργών και κυβερνητικών στελεχών της γειτονικής χώρας.

Αρχικά, από το 2019 έγιναν καταγραφές δεκάδων κρατικών φορέων, αθλητικών ομοσπονδιών, κομμάτων, επίσημων ιστοσελίδων κ.α. που χρησιμοποιούν κανονικά το όνομα “Μακεδονία”, χωρίς να έχουν προσθέσει τον γεωγραφικό προσδιορισμό “Βόρεια”. Υπήρξε επίσης σε συνεργασία με τις Παμμακεδινικές Οργανώσεις, καταγραφή κτηρίων, μουσείων, μνημείων κ.α. που επίσης χρησιμοποιούν τον ίδιο όρο ή μακεδονικά σύμβολα όπως τον ήλιο της Βεργίνας, κατά παράβαση των όρων της Συμφωνίας. Τώρα η καταγραφή συνεχίζεται με τις επίσημες ανακοινώσεις που δημοσιοποιεί μέσω του διαδικτύου η σκοπιανή κυβέρνηση, χωρίς καμία διάθεση να κρυφτεί.

Ενήμερος ο Πρωθυπουργός

Όπως αναφέρει η Επιτροπή Ελληνισμού, αυτές οι παραβιάσεις δεν αποτελούν το σύνολο, αλλά ενδεικτικές περιπτώσεις, καθώς αν το ελληνικό κράτος ήθελε να ασχοληθεί στοιχειωδώς σοβαρά με το ζήτημα, θα μπορούσε να καταγράψει χιλιάδες καθημερινές παραβιάσεις της Συμφωνίας, που επί της ουσίας για το κράτος των Σκοπίων είναι σαν να μην υπάρχει.

Οι καταγραφές των παραβιάσεων της Συμφωνίας των Πρεσπών, έχουν σταλεί επισήμως τέσσερεις διαδοχικές φορές στον Έλληνα Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, σε ετήσια βάση, από τον Σεπτέμβριου του 2021, έως τον Σεπτέμβριο του 2024, προκειμένου να τις αξιοποιήσει αν κάποτε θελήσει να υλοποιήσει τις προεκλογικές του υποσχέσεις για μονομερή καταγγελία της Συμφωνίας.

Η ελληνική κυβέρνηση έχει την δυνατότητα όχι μόνο να την καταγγείλει μονομερώς με βάση της Σύμβαση της Βιέννης αλλά και να την ακυρώσει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου αυτή την περίοδο η Ελλάδα συμμετέχει ως μη μόνιμο μέλος.

Κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις

Το τελευταίο, 6ο κατά σειρά δελτίο καταγραφής παραβιάσεων, ξεκινάει με περιστατικά από τις 16 Ιουλίου του 2025 και φτάνει έως και τις 21 Νοεμβρίου του 2025.

Κάποιες από τις συνεχόμενες και χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι εξής:

14 Ιουλίου 2025: Ο Πρωθυπουργός των Σκοπίων αναφέρεται στο κράτος του με το όνομα «Μακεδονία»

21 Ιουλίου 2025: Ο Πρωθυπουργός των Σκοπίων αναφέρεται στο κράτος του με το όνομα «Μακεδονία»

27 Ιουλίου 2025: Εορτασμοί στην Οχρίδα με την συμμετοχή του πρωθυπουργού των Σκοπίων. Παντού χρήση του Ήλιου της Βεργίνας και του όρου Μακεδονία και από τον ίδιο τον πρωθυπουργό.

26 Σεπτεμβρίου 2025: Η Πρόεδρος των Σκοπίων, αναφέρεται σε “Μακεδόνες διπλωμάτες” αντί διπλωμάτες της Βόρειας Μακεδονίας, παραβιάζοντας το άρθρο 1, παρ. 3ζ της Συμφωνίας των Πρεσπών.

7 Οκτωβρίου 2025: Συγκέντρωση του κυβερνώντος εθνικιστικού κόμματος και ομιλία του πρωθυπουργού των Σκοπίων. Ο Ήλιος της Βεργίνας παραμένει ως έμβλημα.

22 Οκτωβρίου 2025: Συνάντηση με διεθνείς παράγοντες. Η αναφορά στο όνομα του κράτους είναι και πάλι σκέτο το «Μακεδονία» χωρίς τον γεωγραφικό προσδιορισμό «Βόρεια».

Δείτε ολόκληρο το δελτίο παραβιάσεων εδώ : https://epitropiellinismou.gr/post/3980

https://www.newsbreak.gr/ethniki-grammi/948175/katagrafi-toylachiston-789-paraviaseon-tis-symfonias-ton-prespon-apo-ta-skopia/

ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ΜΑΒΙΛΗΣ : ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΑΙΩΝΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ ΕΘΝΙΚΙΣΤΗ, ΛΥΡΙΚΟ ΠΟΙΗΤΗ, ΕΘΝΙΚΟ ΑΓΩΝΙΣΤΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ.

Ο Λορέντζος, [Λαυρέντιος], Μαβίλης,

 Έλληνας εθνικιστής λυρικός ποιητής, εθνικός αγωνιστής, πολιτικός που εκλέχθηκε βουλευτής, μανιώδης παίκτης σκακιού και δημιουργός σκακιστικών προβλημάτων ^[1], γεννήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1860 στην Ιθάκη και σκοτώθηκε πολεμώντας στις 28 Νοεμβρίου 1912 στο χωριό Δρίσκος στο νομό Ιωαννίνων στην Ήπειρο. Η σορός του αρχικά ενταφιάστηκε σε γειτονικό μοναστήρι, όμως το 1933, στο σημείο που σκοτώθηκε, κατασκευάστηκε μνημείο και εκεί τοποθετήθηκαν τα οστά του. Το 1967 το μνημείο ^[2] καταστράφηκε από κεραυνό και το 1976 κατασκευάστηκε νέο, μέσα στο οποίο τοποθετήθηκαν τα οστά του.

Δεν παντρεύτηκε και ούτε απέκτησε απογόνους, όμως διατηρούσε, για χρόνια, ερωτική σχέση με την ποιήτρια Θεώνη Δρακοπούλου, γνωστή με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο «Μυρτιώτισσα», η οποία έγραψε και του αφιέρωσε τους στίχους «Σ’ αγαπώ/ δεν μπορώ/ τίποτ’ άλλο να πω/ πιο βαθύ, πιο απλό, πιο μεγάλο!».

Βιογραφία

Ο Λορέντζος Μαβίλης κατάγονταν από αστική και οικονομικά εύπορη οικογένεια. Ο παππούς του Δον Λορέντζο Μαβίλη, [Don Lorenzo Mabili y Boulligny], που γεννήθηκε το 1765 στο Αλικάντε της Ισπανίας και πέθανε στις 7 Οκτωβρίου 1853 στην Κέρκυρα, ήταν Ισπανός και υπηρέτησε για πολλά χρόνια ως πρόξενος της Ισπανίας στην Κέρκυρα, παντρεύτηκε σε πρώτο είχε παντρευτεί μία κόρη της οικογένειας των κομήτων Πιέρη που ανήκε στο Μεγάλο Συμβούλιο της πόλης, αλλά εκείνη πέθανε νέα. Παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Κερκυραία ευγενή Αικατερίνη Δούσμανη κι εγκαταστάθηκε στο νησί. Το 1804, μαζί με τα καθήκοντα του Γενικού Προξένου της Ισπανίας, ανέλαβε και Πρόξενος του Ιωσήφ Α' της Αυστρίας καθώς και του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ενώ όταν το 1814 οι Άγγλοι κατέλαβαν τα Επτάνησα, απαλλάχτηκε των καθηκόντων του και για ένα διάστημα κατέφυγε στη Νάπολη της Ιταλίας. Επανήλθε στα Επτάνησα και μέχρι το θάνατό του, έστελνε στην Ισπανία εκθέσεις, υπομνήματα και παρατηρήσεις για τα Ιονικά, αλλά και τα Ελληνικά επαναστατικά ζητήματα.

Ο πατέρας του Λορέντζου, ο Παύλος Μαβίλης, ήταν πρόεδρος δικαστηρίου της Ιονίου Πολιτείας στην Ιθάκη, ενώ μητέρα του ήταν η Ιωάννα Σούφη, ανιψιά του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και θεία του πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη, με καταγωγή από την οικογένεια Δούσμανη. Ο Λορέντζος είχε μία αδελφή, την Εσθήρ, που πέθανε λίγα χρόνια μετά το δικό του θάνατο, στην Κέρκυρα και την έθαψαν με μαύρες πέρλες και κρόσινα γάντια. η αδελφή του, όπως όλοι οι πρόγονοι του ποιητή βρίσκονται θαμμένοι στο καθολικό κοιμητήριο της Κέρκυρας.

Σπουδές

Φοίτησε στο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο «Καποδίστριας» του Λεωνίδα Βλάχου και είχε δάσκαλο τον Ελληνιστή και Ιστοριογράφο Ιωάννη Ρωμανό ο οποίος τον σύστησε στη λέσχη της «Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας», όπου γνώρισε τον Ιάκωβο Πολυλά, εκδότη των έργων του Διονυσίου Σολωμού, το Γεράσιμο Μαρκορά, το Γιώργο Κολοσγούρο, το Νίκο Κογεβίνα, το Στέλιο Χρυσομάλλη, το Νίκο Κονεμένο, και έμαθε το παιχνίδι του σκακιού. Σε ηλικία μόλις 16 χρονών ήρθε σε πρώτη επαφή με την ποίηση και το 1877 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας, ενώ μέσω του Ιάκωβου Πολυλά, γνωρίστηκε με τον Χαρίλαο Τρικούπη.

Σύντομα απογοητεύθηκε από τους δασκάλους του και το 1879 εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, όπου σπούδασε ξένες γλώσσες, σανσκριτικά, γλωσσολογία. Έζησε έντονα ως φοιτητής, συμμετείχε σε σωματεία, με σκοπό τη μόρφωση ιπποτικού χαρακτήρα και κανόνες αυστηρής πειθαρχίας, καθώς και με σωματικές σκληραγωγίες. Συμμετέχοντας σε μονομαχία στη Γερμανία, απέκτησε χαρακιά στο μάγουλο από φοιτητική μονομαχία, και έκτοτε άφηνε γένια για να την καλύπτει. Ταξίδεψε στην Κέρκυρα το 1884, έπειτα από πρόσκληση των οικείων του, όμως τον επόμενο χρόνο επέστρεψε εκ νέου στο Μόναχο. Η διδακτορική του διατριβή είχε θέμα τον βυζαντινό χρονογράφο Ιωάννη Σκυλίτση και τη σύγκριση βυζαντινών κειμένων. Τη συνέγραψε με τη βοήθεια ενός Γερμανού φίλου του από τη σκακιστική ομάδα του Πανεπιστημίου, ενώ έζησε για ένα χρόνο στο Μπρεσλάου, και μελέτησε βυζαντινά κείμενα. Στις 16 Ιουνίου 1890 αναγορεύτηκε διδάκτορας της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Έρλαγκεν, [Erlangen], της Βαυαρίας και την ίδια χρονιά κέρδισε τον τίτλο του πρωταθλητή Βαυαρίας στο σκάκι.

Το 1886 έγινε ο ιδρυτής του Σκακιστικού Συλλόγου του Πανεπιστημίου στο Μόναχο. Ασχολήθηκε επίσης με την σύνθεση σκακιστικών προβλημάτων ^[3] που δημοσιεύτηκαν σε γερμανικά έντυπα, ενώ το 1887 συμμετείχε στο τουρνουά της Φραγκφούρτης και το 1889 με το όνομα Sillibam πήρε μέρος στο σκακιστικό τουρνουά του Βρότσλαβ, [Breslau ], της πρωτεύουσας της νότιας Σιλεσίας. Αγωνίστηκε εναντίον καλών σκακιστών της εποχής του καθώς και με τον Εμμανουήλ Λάσκερ, μετέπειτα μελλοντικό Παγκόσμιο Πρωταθλητή.

Κοινωνική δράση

Το 1893 επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου έμεινε μακριά από κοινωνικές επαφές, όμως εντάχτηκε στην Κερκυραϊκή Σχολή, συνδέθηκε φιλικά με τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, ενώ έγινε γραμματέας και συντήρησε το σκάκι στην «Αναγνωστική Εταιρεία Κέρκυρας». Το 1896 έγινε μέλος της «Εθνικής Εταιρείας», ίδρυσε παράρτημα της στην Κέρκυρα και έγινε πρόεδρος του ενός από τα πέντε τμήματά της. Την ίδια χρονιά έφυγε για την Κρήτη, μαζί με τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, ανιψιό του Ιάκωβου Πολυλά, τον παλιό του συμφοιτητή και μετέπειτα καθηγητή Πανεπιστημίου Γεώργιο Σωτηριάδη αλλά και πολλούς στρατιωτικούς, για να ενισχύσουν το εκεί επαναστατικό κίνημα και πήρε μέρος ως εθελοντής στην επανάσταση της Κρήτης. Σάλπαραν με το πλοιάριο «Μίνα» από το Λαύριο με προορισμό τα Χανιά, όμως στα Αντικύθηρα τους πρόλαβε πλοίο του Ελληνικού πολεμικού ναυτικού, που προσπάθησε να τους εμποδίσει. Τελικά αφέθηκαν ελεύθεροι και έφτασαν σε ένα όρμο κοντά στη Σούδα και από εκεί βρέθηκαν στα Λευκά Όρη.

Το 1897 συγκρότησε σώμα από 70 Κερκυραίους το οποίο όπλισε και συντηρούσε με δικά του έξοδα και ξεκίνησε για την Ήπειρο, όπου πήρε μέρος σε διάφορες μάχες. Στη φονική μάχη των Πέντε Πηγαδιών τραυματίστηκε στο χέρι, ενώ σκοτώθηκε ο Άγγλος φίλος του Κλέμμενς Χάρρις. Πολέμησε στον ατυχή πόλεμο εκείνου του έτους και στη συνέχεια σχεδόν αποσύρθηκε από τα κοινά ως το το 1902, που τον συναντάμε να πρωταγωνιστεί να μην εγκατασταθεί καζίνο για τυχερά παιχνίδια στο νησί της Κέρκυρας. λίγα χρόνια αργότερα εκλέχθηκε μέλος της Επιτροπής του Μοτσενιγείου Κληροδοτήματος.

Πολιτική δράση

Άγαλμα Μαβίλη

Το 1910 εκλέχθηκε βουλευτής Κέρκυρας στη Β' Αναθεωρητική Βουλή με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου. Μιλώντας στη συνεδρίαση της 16ης Φεβρουαρίου 1911, για την υπεράσπιση της δημοτικής γλώσσας όταν συζητιόταν το άρθρο 107 του Συντάγματος, όπως δημοσιεύεται στα «Άπαντά» του κατέληξε λέγοντας «..Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι, και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν». Η ομιλία του κατέληγε, «Αφέτε, κύριοι, ελευθερίαν, μόνον ελευθερίαν ζητούμεν, εις τα διάφορα ρεύματα ιδεών. Εκ της συγκρούσεως αυτών θέλει γεννηθεί ο σπινθήρ, ο οποίος βαθμηδόν μεγενθυνόμενος θα είναι ο ποιητής της φυλής, ο συνενών εν εαυτώ πάσαν την θερμότητα και όλον το φως του παρελθόντος της φυλής. Και δι’ αυτής της θερμότητος και δι’ αυτού του φωτός θα καταυγάσει και θα θερμάνη την φυλής εις τον δρόμον της προς τον πανύψιστον προορισμόν της» ^[4].

Στις εκλογές που ακολούθησαν δεν επανεξελέγη, καθώς έμεινε συνεπής στις ηθικές του αρχές, όπως τις είχε περιγράψει σε επιστολή που έστειλε προς τον Ανδρέα Κεφαλληνό, «..Ό,τι κατορθώσω εις την ζωή μου, θα το κατορθώσω μένοντας συνεπής, χωρίς ν’ απαρνηθώ ούτε μια μόνο πράξη, ούτε μια μόνο στιγμή της περασμένης μου ζωής, ή αλλιώς δεν θα κατορθώσω τίποτε». Ήδη από το 1911 σε επιστολή του στο Σπύρο Θεοτόκη έγραφε, «..Έχεις δίκιο εις όσα γράφεις, μα η πολιτική του Βενιζέλου είναι εθνική, για τούτο πρέπει να παραβλέψουμε τις αδυναμίες ή τις ασυνέπειες που παρουσιάζει. Όσο για με, αποφάσισα να μην πολιτευθώ άλλο. Θα αποτραβηχθώ απ’ την πολιτική και θα περιμένω. Όταν σημάνει η σάλπιγγα θα πάω και εγώ να αφήσω τα ελεεινά μου κότζια σε μια ρεματιά της ονειρεμένης μας Ηπείρου». Η επιμονή του Σωτηριάδη να τον διορίσει Γυμνασιάρχη στη Θεσσαλονίκη, μετά την απελευθέρωση της τον Οκτώβριο του 1912, και όχι δημοδιδάσκαλο σε χωριό της Μακεδονίας, όπως ζητούσε ο Μαβίλης, στάθηκε η αιτία να διακόψουν τις φιλικές τους σχέσεις.

Το τέλος του ^[5]

Το 1912 όταν κηρύχθηκαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι ζήτησε να καταταγεί στρατιώτης αλλά δεν έγινε δεκτός λόγω ηλικίας. Κατατάχτηκε ως εθελοντής λοχαγός των ερυθροχιτώνων στα σώματα των Γαριβαλδίνων του Κόντε Αλέξανδρου Ρώμα, Ζακυνθινού πολιτικού που διατέλεσε πρόεδρος της Βουλής και υπουργός, θέλοντας να αγωνιστεί για την ελευθερία της Ηπείρου, όπως περιέγραψε σε σονέτο του,
«Χερουβικής χαράς χρυσός αθέρας
Σ' εφλόγισε πατώντας της Ηπείρου
Το χώμα, σα στην πλατωσιά του απείρου
Νάστραφτε από το "εν τούτω νίκα" ο αιθέρας,
Και σα σε λάμψη παρουσίας δευτέρας
Μ' αποκαλυπτικού αγαλλίαση ονείρου
Νάβλεπες στο βυθό του Παμπονήρου
Να γκρεμιστή η Τουρκιά, το ανίερο τέρας».Λαχταρούσε να φτάσει
«στην κορφή της ζωής, όπου ροδίζει
της Λευτεριάς αμόλευτος αγέρας
και σαν ήχος αθάνατης φλογέρας
η ποίηση, αηδόνι θείο, καλοκαρδίζει…».

Πεζός, χωρίς άλογο, διασχίζει την Θεσσαλία, την Μακεδονία και την Ήπειρο και φτάνει σε ένα παραπόταμο του Αράχθου. Η γέφυρα του ποταμού είναι κατεστραμμένη και με κίνδυνο της ζωής τους, αυτός και οι στρατιώτες του, μπαίνουν μέσα στο νερό, διανύουν τον ποταμό και πέρασαν απέναντι. Λέγεται ότι ο Λορέντζος Μαβίλης πριν ξεκινήσει για τη μάχη είπε στην Ασπασία Μαυρομιχάλη ^[6], κόρη του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, η οποία είχε ακολουθήσει τους Γαριβαλδινούς που είχαν αρχηγό το θείο της Αλέξανδρο Σ. Ρώμα ως εθελόντρια αδελφή νοσοκόμα του «Κυανού Σταυρού» στο χειρουργείο των Ερυθροχιτώνων, «Αντίο Κυρά μου, και λαβωμένος στα χέρια σου!».

Ο Μαβίλης και οι άντρες του, μετά από πολύωρη μάχη κατέλαβαν το όρος Δρίσκος στις 26 Νοεμβρίου 1912 και απώθησαν τους Τούρκους προς την ανατολική πλευρά της λίμνης των Ιωαννίνων. Οι Τούρκοι εξαπέλυσαν σκληρή αντεπίθεση και το ελληνικό Σώμα, το οποίο αποτελείτο από Κρήτες, Μανιάτες, Γαριβαλδινούς και μία πυροβολαρχία υπό τον συνταγματάρχη Ματθαιόπουλο, αναγκάζεται να υποχωρήσει. Ο Μαβίλης μάχονταν επικεφαλής των στρατιωτών του, όταν μια σφαίρα πέρασε τα δύο του μάγουλα. Σύμφωνα με το συμπολεμιστή του Νίκο Καρβούνη, με γεμάτο το στόμα του από αίμα, θα πει, «...Περίμενα πολλές τιμές, από τούτον τον πόλεμο, αλλά όχι και την τιμή να θυσιάσω τη ζωή μου για την Ελλάδα μου.» Την ώρα που μεταφέρονταν στο νοσοκομείο τον βρήκε μια δεύτερη σφαίρα στο λάρυγγα.

Στο πρόχειρο χειρουργείο συναντήθηκε με τον επίσης τραυματισμένο αρχηγό του, τον Αλέξανδρο Ρώμα, ο οποίος του έδωσε το χέρι και του είπε «..Σε συγχαίρω απ’ την καρδιά μου!», ενώ ο ποιητής σε στάση προσοχής, ανταπέδωσε τη χειραψία. Το αίμα από τις πληγές, έτρεχε και πάγωνε στο λαιμό του εμποδίζοντας τον να μιλήσει και ζήτησε χαρτί για να γράψει, όμως δεν πρόλαβε κι έπεσε νεκρός. Την ώρα που ο Μαβίλης ξεψυχούσε ο Αλέξανδρος Ρώμας, συμπλήρωσε, «...Αγαθή η μοίρα σου λοχαγέ Μαβίλη», ενώ ο παπα-Φώτης του έκλεισε τα μάτια και ο Πιπίνος Γαριβάλδης τον αποχαιρέτησε σε στάση προσοχής, τη στιγμή που οι υπόλοιποι έκαναν την προσευχή τους. Ο Μαβίλης ξεψύχησε στο πεζούλι του ναού της Αγίας Παρασκευής σκεπασμένος με τον κόκκινο μανδύα που φορούσε, και ταξίδεψε να συναντήσει «..δώρα άγια τρία: Θάνατο, Αθανασία κ’ Ελευθερία». Διασώθηκε φωτογραφία που απεικονίζει τον ποιητή να να κείτεται στο χώμα και οι γύρω του, σκυφτοί, να τον φροντίζουν.

Τιμές

Η Ειρήνη Δενδρινού μιλώντας το 1915 στην Ένωση Ερασιτεχνών Κερκύρας αναφέρθηκε στις τελευταίες ώρες του, «..η μάχη του Δρίσκου εστάθηκε καταστροφή για το Γαριβαλδινό σώμα. Ο ίδιος ο αρχηγός εσυμβούλεψε το βράδυ της 28 Νοεμβρίου 1912 την υποχώρηση- στο πολεμικό συμβούλιο όμως ο Μαβίλης αντιστάθηκε όσο εδυνότουν και εξαιτίας του μόνο αποφασίστηκε να ακολουθήσει και την άλλη μέρα η απελπισμένη μάχη για την τιμή των όπλων. Ήταν ακόμη αυγή. Το σώμα αποδεκατιζότουν από τα τουρκικά κανόνια, κ’ ένας έπειτα από τον άλλο έπεφταν νεκροί οι αξιωματικοί του. Κι’ ο ποιητής επροχωρούσε άφοβος και αγέρωχος προς την κορφή του βουνού, μέσα σ’ ένα χαλάζι από σφαίρες και ανάμεσα στες οβίδες που έσπαιναν ολόγυρά του. Κ’ ένα βόλι του πέρασε πέρα – πέρα το πρόσωπο, χαλώντας του τα δύο μάγουλα και πολλά δόντια. Υποχρεώθηκε τότες να αποτραβηχτεί. Σ’ένα εξωκλήσσι του Δρίσκου ήταν το προσωρινό νοσοκομείο. Και φτάνοντας εκεί ο λαβωμένος ανάγυρε το βλέμμα για να ιδεί ακόμα μια φορά τον κάμπο του πολέμου, και τότες ένα δεύτερο βόλι τον εύρηκε στο στόμα. Τα τελευταία του λόγια λένε πως στάθηκαν: ‘επερίμενα πολλές τιμές από τούτον τον πόλεμο, αλλά όχι και την τιμή να θυσιάσω τη ζωή μου για την Ελλάδα μου’. Κι έτσι εσβύστηκε η ευγενικιά ύπαρξή του...».

Η πόλη των Ιωαννίνων τον τίμησε με πλατεία που έχει το όνομα του, όπου στήθηκε μαρμάρινος οβελίσκος που στην κορυφή του φέρει τη προτομή του ^[7]. Το έργο κατασκευάστηκε το 1914 από τον Πέτρο Ρούμπο, και είναι βασισμένο σε πορτραίτο του ποιητή, λίγο πριν αυτός ξεκινήσει για την Ήπειρο. Η προτομή κατασκευάστηκε σε τέσσερα αντίγραφα, ένα από τα οποία βρίσκεται στην Κέρκυρα και τα άλλα δυο στην Αθήνα.

Εργογραφία

Όπως ήταν φυσικό λόγω των σπουδών του, επηρεάστηκε από τους Εμμανουήλ Καντ, [Immanuel Kant], Γιόχαν Φίχτε, [Fichte], Φρειδερίκο Νίτσε, [Friedrich Nietzsche], και τον απαισιόδοξο Αρθούρο Σοπενχάουερ, [Arthur Schopenhauer]. Στο έργο του, το οποίο δεν είναι μεγάλο σε όγκο, υπάρχει έντονη επίδραση από το Διονύσιο Σολωμό, η οποία εκφράζεται με τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και με το διάχυτο πατριωτικό συναίσθημα. Στην ποίηση του συναντώνται ο γερμανικός συμβολισμός και το γερμανικό σοσιαλιστικό πνεύμα παράλληλα με τη υπέρμετρη αγάπη του για την πατρίδα. Υπερασπίστηκε με ιδιαίτερα θερμό τρόπο τη μετάφραση της Οδύσσειας στη Δημοτική από τον Ιάκωβο Πολυλά, όταν το 1884 επιτέθηκαν εναντίον του «...φιλολογίσκοι...{...}...νάνοι τον νουν και την αίσθησιν».

Ανήκει στην Επτανησιακή Σχολή, μία από τις μεγαλύτερες της νεοελληνικής Λογοτεχνίας, η οποία είχε αρχίσει να καλλιεργείται στα 1800 περίπου, δηλαδή πριν από την εμφάνιση του Διονυσίου Σολωμού, και τελειώνει στα 1900 ενώ ξεψύχησε με το θάνατο του Μαβίλη. Στη διάρκεια της ζωής του δημοσίευσε ελάχιστα ποιήματα σε περιοδικά, συχνά με ψευδώνυμα, όπως «Λάμπρος Γραικός», όμως δεν εξέδωσε καμία ποιητική συλλογή. Στα ποιήματα του εφάρμοζε αυστηρή ομοιοκαταληξία και καθώς έπαιζε πιάνο από νεαρή ηλικία τα μετέβαλε σε μουσικά κομμάτια. Διατηρούσε αλληλογραφία με τον Κωστή Παλαμά στον οποίο έστελνε στίχους ζητώντας του να τους κρατήσει στο συρτάρι του. Το πρώτο ποίημα του δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Μεσσηνιακός Τύπος», την 1η Απριλίου 1884 με τίτλο «Εις τον γυρισμό της». Ποιήματα και μεταφράσεις του δημοσιεύθηκαν το 1885 στο έντυπο «Έσπερος» της Λειψίας, την περίοδο 1890-91 στο «Αττικόν Μουσείον», και από το 1889 έως το 1899 στην «Τέχνη» του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου και αργότερα στο περιοδικό «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας.

Ποιητικό έργο

Ο Μαβίλης είναι ο τελευταίος εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής και ο κατ’ εξοχήν σονετογράφος της ελληνικής ποιήσεως, την οποία οδηγεί σε υψηλότατα σημεία. Τα θέματα του αναφέρονται στην μυθική και ιστορική παράδοση και ζωή. Εξυμνεί την Ελλάδα και την φύση. Είναι ποιήματα τα οποία πηγάζουν από την καρδιά και απευθύνονται σε καρδιές: «Πατρίδα», «Λήθη», «Ελιά», «Καρδάκι», «Νίκη», «Υπεράνθρωπος», 

«Καλλιπάτειρα». Εκτός από μερικά ποιήματα που δημοσίευσε σε περιοδικά της εποχής, δεν εξέδωσε καμία ποιητική συλλογή όσο ζούσε. Η μετριοφροσύνη κι η σεμνότητα ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του Μαβίλη, όσον αφορά το έργο του. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος εύστοχα παρατήρησε πως «ο Μαβίλης στάθηκε ένας απ’ τους σπάνιους εκείνους ποιητές, που το καλύτερό τους ποίημα είναι η ζωή τους». Το έργο του Μαβίλη αντιπροσωπεύεται κυρίως απ` τα σονέτα του, που χαρακτηρίζονται από πληρότητα μορφής. Το 1878 γράφει το πρώτο του σονέτο, αφιερωμένο στην Ελλάδα,
«Μάννα μου Ελλάδα, τί δεν είσαι τώρα
Σαν πρώτα ορθή, ψηλή, στεφανωμένη
Με δάφνες, τί δεν είσαι με τα δώρα
Της αθάνατης Νίκης στολισμένη.»

Το 1886 έγραψε σονέτο με τίτλο «Στον φίλο Γ. Καλοσγούρο» και το τελευταίο του βρέθηκε στη χλαίνη του μετά το θάνατό του με τίτλο «Του κάκου». Τα 58 σονέτα του είναι γραμμένα σε 11σύλλαβο, 13σύλλαβο και 15σύλλαβο και χρησιμοποίησε όλα τα είδη της ομοιοκαταληξίας. Περισσότερο γνωστά είναι η «Λήθη», η «Καλλιπάτειρα», η «Ελιά», το «Μούχρωμα» και ο «Υπεράνθρωπος», το οποίο καταλήγει: «… Στης Ομορφιάς στης Δύναμης τη γλύκα,/ με αλαλητό χαράς και περηφάνειας/ Γίνε Θεός σου και τη Μοίρα νίκα». O πατριδολάτρης ποιητής εκδήλωσε με κάθε τρόπο την αγάπη και το θαυμασμό του για την ομορφιά της Ελλάδος, κι ενδεικτικό είναι το ακόλουθο αξιοζήλευτο ποίημα του.
«Εις την Πατρίδα»
Πατρίδα σαν τον ήλιο σου ήλιος αλλού δεν λάμπει,
Πώς εις το φως σου λαχταρούν η θάλασσα κ’οι κάμποι,
Πώς λουλουδίζουν τα βουνά, τα δασ’ οι λαγκαδιές
Στέρνοντάς του θυμίαμα μυριάδες μυρωδιές!

Αφρολογούν οι ρεματιές και λαχταρίζ’ η λίμνη,
Χίλιες λαλιές πουλιών ηχούν, της ομορφιάς του ύμνοι,
σ’άπειρο αστράφτουν χρώματα παντού λογής λογής
τ’αγέρος τα πετούμενα, τα σερπετά της γης.

Κι αυτός σηκώνει τ’αλαφρό της καταχνιάς μαγνάδι
Κι η κάθε στάλ’ από δροσιά γυαλίζει σαν πετράδι,
Η κάθε αχτίδα του σκορπά με την αναλαμπή
Χαρά, ζωή και δύναμι κ’ ελπίδα όπου κι αν μπη.

Φαντάζεις σαν τον ήλιο σου κ’εσύ, καλή πατρίδα,
Και μάγια σαν τα μάγια σου ‘ς τον κόσμο αλλού δεν είδα.
Η γη σου είναι παράδεισο, κ’αιώνια γαλανός
Γύρω σου καθρεφτίζεται ‘ς το πέλαγ’ ο ουρανός.

Κ’οι νύχτες σου με τ’ άστρα τους, με τη γαλάζια πάστρα,
Με τ’ αηδονολαλήματα, τρεμάμενα σαν τ’ άστρα,
Με το φεγγάρι που περνά, σαν όνειρο ευτυχίας,
Στη μέση της απέραντης ουράνιας ησυχιάς.

Οι νύχτες σου δροσοβολούν χιλιόπλουμα λουλούδια
Και ‘ς των παιδιών σου τες καρδιές αμάραντα τραγούδια,
Σταλάζουν εις τα σπλάχνα τους θεράπειο λησμονιάς,
Ελευτεριάς αγάλλιασι και μίσος τυραννιάς.

Μάγεμ’ ασημούφαντο, φώς μαργαριταρένιο
Λυόνονται ‘ς ένα χάραμα ξανθό, μαλαματένιο.
Γιομάτος μόσχους και δροσιές ο Ζέφυρος τερπνά
Μέσ’ απ’ αγάπης φαντασιές τα πλάσματα ξυπνά.

Κι ανάμεσα στα χρώματ’ από χίλια ουράνια τόξα,
Προβαίνει πάλι ο ήλιος εις όλη του τη δόξα,
Και σαν του μεγαλείου σου σύμβολο φωτεινό,
Έως ‘ς το χρυσό βασίλεμα λάμπει ‘ς τον ουρανό.

Ελλάς, το μεγαλείο σου βασίλεμα δεν έχει
Και δίχως γνέφια τους καιρούς η δόξα σου διατρέχει.
Όσες φορές ο ήλιος σου να σε φωτίσει ερθή,
Θε να σ’ ευρή πεντάμορφη, στεφανωμένη, ορθή.

Μεταφράσεις

Γνώριζε από τον οικογενειακό του κύκλο την Ισπανική, έμαθε ακόμη την Ιταλική, Λατινική, Ισπανική, Αγγλική και Γερμανική γλώσσα. Μετέφρασε έργα από τα γερμανικά, αγγλικά, ιταλικά, Λατινικά, όπως τον τον Σαούλ του Ρ. Μπράουνιγκ, αποσπάσματα από την Αινειάδα του Βιργιλίου και από έργα των Schiller, Goethe, Βύρωνα, Φώσκολου, αλλά και τα σανσκριτικά, από τα οποία μετέφρασε φιλοσοφικά κείμενα και το επεισόδιο «Νάλας και Νταμαγιάντη» από το Ινδικό έπος «Μαχαμπχαράτα».

Πεζά

Έγραψε επίσης λόγους, δοκίμια, μελετήματα και λογοτεχνικές σελίδες πάνω σε διάφορα θέματα. Στη γλώσσα του ακολουθεί πιστά το Διονύσιο Σολωμό και υποστηρίζει με φανατισμό τη δημοτική, που τη θεωρεί βασικό στοιχείο της εθνικής ιδέας. Στο μέτρο πέρασε από διάφορα στάδια για να καταλήξει στο 15σύλλαβο.

Κριτική

Σπίτι Μαβίλη

Η ποιήτρια Θεώνη Δρακοπούλου, γνωστή ως Μυρτιώτισσα, αναφέρει για την τελευταία τους συνάντηση, «… Ζητούσε μες στα ιδανικά την απολύτρωση κι αναζητώντας στάθηκε στο μεγαλύτερο: την Πατρίδα. Έγινε πατριδολάτρης μέχρι μανίας. Από εκεί άντλησε το τελευταίο, το υπέρτατο ιδανικό του: το θάνατο. Η λατρεία της Πατρίδας και του θανάτου! Ν’ αγκαλιάσει το θάνατο πολεμώντας για την Πατρίδα! Κι άδραξε την ευκαιρία, μιαν ακόμη φορά, γιατί καθώς ξέρουμε κι άλλες φορές είχε πολεμήσει για την Πατρίδα του με την ίδια πάντα λαχτάρα. Κείνο τον καιρό είχε χαθεί ένας απ’ τους πρώτους αεροπόρους μας, ένα αξέχαστο παλικάρι, ο Καραμανλάκης. Ο Μαβίλης που πάντα ζήλευε ένα τέτοιο τέλος, σαν το έμαθε σκυθρώπιασε και είπε: ‘Ο Καραμανλάκης πέθανε κι εμείς ειμάστενε ακόμα εδώ;’ Τέτοιος πόθος του θανάτου τον κρατούσε. Όταν ο Ρώμας τον ζήτησε για συμπολεμιστή δέχτηκε με χαρά και περηφάνια. Ήρθε να μας αποχαιρετήσει το βράδυ. Φορούσε την κόκκινη στολή του Γαριβαλδινού. Δεν κάθισε καθόλου, σεργιανούσε πάνω κάτω σαν τ’ ανυπόμονο τ’ άτι που βιάζεται να ορμήσει. Απ’ τα λόγια του νιώθαμε πως δεν πίστευε κι ούτε που το ‘θελε να γυρίσει πίσω…….Η ψυχή μας ήταν πολύ βαριά. Σηκώθηκε να φύγει, βιαζόταν γιατί θα ξεκινούσαν χαράματα. Μας αποχαιρέτησε έναν, έναν. Φαινόταν ανέκφραστα ευτυχισμένος. Μες απ’ το παραθύρι τον κοιτάζαμε αμίλητοι ώσπου χάθηκε. Κάτω απ’ το φως του φαναριού ο πορφυρός του χιτώνας φάνταζε σαν αίμα, σύμβολο του θανάτου προς τον οποίο βάδιζε με τόσο καμάρι! Σε λίγες μέρες αρχίσαμε να λαβαίνουμε δελτάρια που μας έστελνε απ’ τα διάφορα μέρη που περνούσαν, απ’ το Βόλο πρώτα, έπειτα απ’ τον Τύρναβο, απ’ τη Σιάτιστα, απ’ τα Γρεβενά. Κι ύστερα τίποτα, τίποτα πια...».

Ο Ανδρέας Καραντώνης σημειώνει ότι «...Ο Μαβίλης ήταν ένα πρότυπο τέλειου άντρα. Στο πνεύμα, στο ήθος, στη μόρφωση, στη ρώμη στη λεβεντιά, στον έρωτά του για τα μεγάλα ιδανικά. Νους αιθέριος, φύση αριστοκρατική, μελαγχολική, αβρή και αδρή μαζί, τέλειος σμιλευτής του σονέτου που εκείνα τα χρόνια δουλεύονταν με πάθος από άξιους και ανάξιους ποιητές, γοήτεψε το ανήσυχο πλάσμα που δεν είχε βρει ως τότε το ιδανικό του, τη λύτρωσή του σε τούτη τη ζωή...». Ο Γεώργιος Βαλέτας τον κατατάσσει στους παρνασσικούς, γιατί λατρεύει την συντομία, την αυστηρή μορφή, την τελειομορφία που διδάχτηκε κοντά στον Ιάκωβο Πολυλά, καθώς και για άλλα γνωρίσματα συναφή της παρνασσιακής Σχολής, την οποίαν ίδρυσαν στα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα οι Γάλλοι Μπωντλέρ, Γκωτιέ, Ελυάρ και άλλοι. Ο κριτικός Κωνσταντίνος Δημαράς, λέει πως η πρώτη επαφή με τα σονέτα του Μαβίλη προκαλεί συσχέτιση με τον παρνασσισμό. Όμως ο ανθρώπινος τόνος τα απομακρύνει από την αταραξία του παρνασσισμού.

Κατά τον Μιχάλη Περάνθη, «...Οι αρχές που εμόρφωσαν από παλιά το χαρακτήρα τού Μαβίλη έμειναν ακλόνητες. Επάνω τους έσπασαν οι αντίθετες παρορμήσεις της ζωής, σ’ αυτές προσαρμόστηκαν όλες οι πράξεις πού επετέλεσε. Και η ποιητική του διάθεση στις αυτές αρχές, τις προγενέστερες από την ποίησή του, αναγκάστηκε να υποταχθεί. Τέτοιος στην ζωή και στην τέχνη του. Οι περισσότεροι άνθρωποι δέθηκαν στα νιάτα τους με μια ιδεολογία που την λησμόνησαν στις πρακτικές ανάγκες της ζωής. Ο Μαβίλης της έμεινε πιστός ως το τέλος. Ο θάνατός του ήταν η ολοκλήρωση του ψυχικού του προορισμού, ίσως και το καλύτερο πατριωτικό του τραγούδι». Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος έγραψε ότι «..ο Μαβίλης στάθηκε ένας απ’ τους σπάνιους εκείνους ποιητές, που το καλύτερό τους ποίημα είναι η ζωή τους». Τα «Άπαντα» του τα κυκλοφόρησε ο προσωπικός του φίλος Κωνσταντίνος Θεοτόκης το 1915 στην Αλεξάνδρεια, ενώ ποιήματα του δημοσιεύθηκαν και από την Ειρήνη Ζαβιτζιάνου-Δενδρινού, η οποία σε δημοσίευμα της στο περιοδικό «Νουμάς», έγραψε ότι είναι «...παιχνιδιάρης όσο και βαθύς στην πέννα Μαβίλης».

Παραπομπές

1. Άλμα πάνω↑ Λορέντζος Μαβίλης, Αγωνιστής, Ποιητής και Σκακιστής
2. Άλμα πάνω↑ Το μνημείο του Λορέντζου Μαβίλη
3. Άλμα πάνω↑ Λορέντζος Μαβίλης Παναγής Σκλαβούνος, «Έλληνες σκακιστές του 19ου αιώνα»
4. Άλμα πάνω↑ [«Εφημερίς των συζητήσεων της Βουλής», Β’ Αναθεωρητική Βουλή, 1911, σελίδα 689, συνεδρίασις 36
5. Άλμα πάνω↑ Λορέντζος Μαβίλης: πεθαίνοντας για την Ελλάδα Νίκος Καρράς, Ελληνικές Γραμμές, 10 Δεκεμβρίου 2009
6. Άλμα πάνω↑ [Η Ασπασία Μαυρομιχάλη, κόρη της Λίνας και του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ακολούθησε τους Γαριβαλδινούς που είχαν αρχηγό το θείο της Αλέξανδρο Σ. Ρώμα ως εθελόντρια αδελφή νοσοκόμα του «Κυανού Σταυρού» στο χειρουργείο των Ερυθροχιτώνων και προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στους τραυματίες της μάχης του Δρίσκου. Λέγεται ότι ο Λορέντζος Μαβίλης πριν ξεκινήσει για τη μάχη της είπε, «Αντίο Κυρά μου, και λαβωμένος στα χέρια σου!» Επίσης σε κάποια στιγμή της μάχης του Δρίσκου η Ασπασία πήρε τουφέκι από τον Αλέξιο Τάκη και πολέμησε στο πλευρό των Γαριβαλδινών. «Κατάλαβα πολλές φορές πως πέτυχα το στόχο μου», έλεγε σε προχωρημένη ηλικία, στην ανιψιά της Ρεβέκκα Στυλ. Μαυρομιχάλη, σύζυγο του Στυλιανού Μαυρομιχάλη, στο αρχοντικό της στην οδό Φιλελλήνων και Σουρή 3 στην Αθήνα.]
7. Άλμα πάνω↑ Η προτομή του Λορέντζου Μαβίλη Μνημεία των Ιωαννίνων

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΜΟΥΤΟΥΣΗΣ : Ο ΗΡΩΑΣ ΤΟΥ ΠΟΓΡΑΔΕΤΣ [1894 – † 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1978]

Ευαγγελία Κ. Λάππα
18 Νοεμβρίου 2025

Ο Σωτήριος Μουτούσης του Νικολάου γεννήθηκε στο χωριό Τραγανό της Αχαΐας στις 6 Φεβρουαρίου 1894. Είχε αδελφούς τον Χαράλαμπο Μουτούση, έμπορο σταφίδος στο Αίγιο και τον ηρωικό Αεροπόρο των Βαλκανικών Πολέμων Μιχαήλ Μουτούση^[1].

Ο Μουτούσης φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειρας του και έπειτα, στο Γυμνάσιο του Αιγίου, από όπου απεφοίτησε το καλοκαίρι του 1911. Στις 14 Νοεμβρίου 1911, εισήχθη στην Σχολή Ευελπίδων^[2].

Τα έτη 1912 – 1913, όντας Εύελπις, με τον βαθμό του Λοχία και έπειτα του Ανθυπασπιστή προσωρινώς του Πεζικού^[3], συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους, υπηρετώντας ως Διμοιρίτης στο 1^ο, στο 2^ο και στο 7^ο Σύνταγμα Πεζικού^[4]. Υπηρετώντας στο 16^ο Σύνταγμα Πεζικού, συμμετείχε στην μάχη του Κουμανού, βορείως της Κοζάνης^[5]. Τιμήθηκε για αυτή την δράση του με το Μετάλλιο διασυμμαχικού πολέμου^[6].

Στις 1 Σεπτεμβρίου 1914, απεφοίτησε από την Σχολή Ευελπίδων ως Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού^[7]. Στις 21 Μαΐου 1916, προήχθη σε Υπολοχαγό^[8] και, εν μέσω επιστρατεύσεως για την συμμετοχή της Ελλάδος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο^[9], τοποθετήθηκε ως Διοικητής της Β. Σ. Πυροβολαρχίας στις 1 Οκτωβρίου 1916^[10].

Τον Νοέμβριο του 1917, εκπαιδεύτηκε στην Βρετανική Σχολή Εκπαιδεύσεως Πυροβολικού^[11], ενώ προήχθη σε Λοχαγό τον επόμενο μήνα^[12]. Στις 1 Φεβρουαρίου 1918, τοποθετήθηκε Διοικητής Βρετανικού Συντάγματος οβιδοσκοπήσεως των 152 mm^[13] και με αυτήν την ιδιότητα, συμμετείχε στην μάχη του Στρυμόνος^[14].

Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μετετέθη στο Αρχηγείο Πυροβολικού Ι Μεραρχίας^[15]. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1920, προήχθη σε Ταγματάρχη^[16]. Στην Μικρά Ασία, αφού υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις, τοποθετήθηκε ως επιτελάρχης της VII Μεραρχίας Πεζικού τον Δεκέμβριο του 1920^[17].

Το 1922, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, στελέχωσε την λεγόμενη Στρατιά του Έβρου^[18]. Έπειτα, μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης, απεστάλη στην Γαλλία ως μέλος επιτροπής ελέγχου και παραλαβής νέων πυροβόλων, στα πλαίσια προσπάθειας αναδιοργανώσεως και εξοπλισμού του Ελληνικού Στρατού^[19]. Επίσης, συμμετείχε στην Ανακριτική Επιτροπή Μικράς Ασίας από τις 1 Ιουνίου 1923^[20].

Από το 1924, μέχρι το 1939 υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις^[21], ενώ απεφοίτησε από δύο σχολεία, που λειτουργούσαν υπό την επίβλεψη της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής.

Στις 3 Ιουλίου 1926, νυμφεύθηκε την Μαρία – Αγγελία (Μαρίχεν) Πυρρή^[22], με την οποία απέκτησε μία κόρη, την Ελισάβετ (Λίζα).

Στις 16 Αυγούστου 1937, προήχθη σε Υποστράτηγο^[23] και ανέλαβε Διοικητής Πυροβολικού του Γ΄ Σώματος Στρατού στις 21 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους^[24].

Εφημέρίδα «Ακρόπολις» 28^ης Οκτωβρίου 1940 (Πηγή: kalavrytanews.com)

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, στις 3.40΄ π. μ. ο πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι παρέδωσε στον Έλληνα Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά ένα τελεσίγραφο, που ζητούσε την παράδοση της Ελλάδος. Εκείνος, όμως, απήντησε αρνητικώς με την φράση: «Αυτό σημαίνει ότι έχουμε πόλεμο», με αποτέλεσμα ο Ιταλός πρεσβευτής να φύγει ταπεινωμένος^[25]. Λίγες ώρες αργότερα, τα ιταλικά στρατεύματα επετέθησαν στα Ελληνικά σύνορα. Ξεκίνησε με αυτόν τον τρόπο ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος, ο οποίος οδήγησε στην αναχαίτιση των Ιταλών και στο Βορειοηπειρωτικό Έπος.

Στις 13 Νοεμβρίου 1940, ανετέθη στον Σωτήριο Μουτούση η διοίκηση της XIII Μεραρχίας Πεζικού, στην οποία είχαν εμφανιστεί σημεία πανικού και αποσυνθέσεως. Στις 25 Νοεμβρίου 1940, ο Μουτούσης, μόλις ανέλαβε την διοίκησή της, έλαβε δρακόντεια μέτρα για την αποκατάσταση της πειθαρχίας. Είναι χαρακτηριστική η διαταγή που έστειλε στις μονάδες της Μεραρχίας: «…Άμα λήψει της παρούσης τα προς τα οπίσω τυχόν κινούμενα τμήματα να αγκιστρωθούν επί του εδάφους με μέτωπον προς Μόροβαν, τα δε τυχόν εν επαφή μετά του εχθρού άμα τη έω να επιτεθούν και εν αδυναμία να αμυνθούν επί τόπου. Την επίθεσιν θα υποστηρίξω δια του βαρέως πυροβολικού και θα την παρακολουθήσω έφιππος εκ του σύνεγγυς». Με αυτό τον τρόπο, η πειθαρχία επανήλθε και οδήγησε, έφιππος, την Μεραρχία στην επίθεση, που οδήγησε στην απελευθέρωση της Γκραμποβίτσα και Ποντγκορίγιε της Βορείου Ηπείρου, φθάνοντας ως τον ποταμό Τσεράβα, κοντά στο Πόγραδετς.

Ενδεικτική Φωτογραφία (Πηγή: history-point.gr)

Στις 26 Νοεμβρίου 1940, παρά τις δυσχερείς συνθήκες, ο Μουτούσης προσέγγισε την γραμμή μάχης και ενώ τα πολυβόλα του εχθρού απαντούσαν μανιωδώς, προσπαθούσε με τις διόπτρες να επισημάνει τις θέσεις του Ιταλικού φραγμού πυρός. Στο βάθος της απέναντι όχθης του ποταμού Τσεράβα, διέκρινε την αχνή λάμψη Ιταλικού πολυβόλου και άμεσα διέταξε να του φέρουν ένα πυροβόλο. Μετά την προώθηση ενός ορειβατικού των 105, έδωσε τα στοιχεία βολής που υπελόγισε και ύστερα από τρεις βολές το Ιταλικό πολυβολείο ανετινάχθη. Είναι αξιοσημείωτο ότι, όταν παρετήρησε ότι η Μεραρχία του δεν επετίθετο με την απαραίτητη ορμή, ζήτησε την ανάπτυξη της πολεμικής της σημαίας, με σκοπό την ενθάρρυνση των ανδρών. Με αυτό τον τρόπο, η Μεραρχία εξόρμησε πάλι και κατατρόπωσε τους Ιταλούς. Στις 27 Νοεμβρίου 1940, μαζί με τις άλλες μονάδες του Γ΄ Σώματος Στρατού επετέθησαν σε Ιταλικές θέσεις και την επόμενη ημέρα, κατέλαβαν το Όρος Μπρέγκου Μπάρι Κούγκιτ, ανοίγοντας μια δίοδο μεταξύ των Ιταλικών στρατευμάτων. Στις 30 Νοεμβρίου 1940, τα Ελληνικά στρατεύματα εισήλθαν στο Πόγραδετς, μετά από μάχη που κόστισε 3.000 Έλληνες νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες.

Τον Ιανουάριο 1941, η Βρετανία, θέλοντας να εμπλέξει τη Γερμανία σε ένα νέο μέτωπο στην Νοτιανατολική Ευρώπη, πίεσε την ελληνική ηγεσία να δεχθεί την εγκατάσταση Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος, 3 μεραρχιών, με μικρή αεροπορική προστασία στην Θεσσαλονίκη. Ήδη η Γερμανία είχε εκφράσει την απειλή ότι κάτι τέτοιο θα ήταν «αιτία πολέμου». Ο Έλλην Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς και ο Αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος δεν υπέκυψαν σε αυτή την Βρετανική απαίτηση^[26]. Θεωρούσαν ότι το Βρετανικό Εκστρατευτικό σώμα δεν θα αποτελούσε ουσιαστική βοήθεια για την Ελλάδα σε περίπτωση Γερμανικής εισβολής^[27], την οποία δεν επιθυμούσαν να προκαλέσουν πριν νικήσουν ολοκληρωτικώς τους Ιταλούς.

Η αναγγελία του θανάτου του Ιωάννη Μεταξά, στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», στις 30 Ιανουαρίου 1941 (Αρχείο Κώστα Μαυρομάτη)

Στις 18 Ιανουαρίου 1941, ημέρα που απερρίφθη η διακοίνωση των Άγγλων, ο Έλληνας πρωθυπουργός εμφάνισε μια αδιαθεσία. Στις 20 Ιανουαρίου, εμφανίσθηκε και πυρετός, ενώ στην συνέχεια υπήρξε ραγδαία επιδείνωση της υγείας του. Στις 28 Ιανουαρίου, ο Άγγλος Υποπτέραρχος Ντ΄ Αλμπιάκ, επικεφαλής των Βρετανικών Αεροπορικών Δυνάμεων στην Ελλάδα, ο οποίος συνοδευόταν από τον Άγγλο Αρχίατρο του Βρετανικού Ναυτικού, εισήλθαν στο δωμάτιο, όπου νοσηλευόταν ο Μεταξάς. Αφού οι Έλληνες γιατροί και νοσοκόμοι, που βρίσκονταν εκεί, εκκένωσαν το δωμάτιο, ο Άγγλος Αρχίατρος, παρουσία του Ντ΄ Αλμπιάκ, έκανε ιδιοχείρως μια ένεση στον Έλληνα πρωθυπουργό, ταυτόχρονα δε, χρησιμοποίησε μια «ειδική συσκευή νέου τύπου». Μετά από την ενέργεια αυτή, ο Μεταξάς περιέργως περιέπεσε σε κώμα, από το οποίο δεν συνήλθε ποτέ και απεβίωσε στις 29 Ιανουαρίου 1941.

Ο Αλέξανδρος Κορυζής^[28], ο οποίος διεδέχθη τον Μεταξά στην Πρωθυπουργία, κινήθηκε στην ίδια πορεία στο θέμα του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος, έχοντας και την συμπαράσταση του Παπάγου^[29]. Εν τέλει, όμως, επέτρεψε να αποβιβαστεί στην Θεσσαλονίκη, κατόπιν εντόνων πιέσεων που ασκήθηκαν στον Βασιλέα Γεώργιο από τους Βρετανούς^[30].  Αυτό το γεγονός είχε ως επακόλουθο την Γερμανική εισβολή στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου 1941.

Την ίδια ημέρα, ο Μουτούσης, ως διοικητής της XIII Μεραρχίας, σε συνεργασία με τους Γιουγκοσλάβους, επετέθη εναντίον των ιταλικών δυνάμεων στην περιοχή βορείως του Πόγραδετς^[31].

Την επόμενη ημέρα, όμως, λόγω της ανόδου φιλοσυμμαχικής Κυβερνήσεως στην Γιουγκοσλαβία δέκα ημέρες πριν^[32], οι Γερμανοί εισέβαλαν και κατόρθωσαν να κατακτήσουν αυτήν την χώρα.

Παράλληλα, μετά από τετραήμερο άνισο αγώνα, παρά την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων, κατελήφθησαν η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη από τους Γερμανούς. Έπειτα, οι Γερμανοί εισέβαλαν για δεύτερη φορά στην Ελλάδα, μέσω Γιουγκοσλαβίας και κατόρθωσαν να προελάσουν μέχρι την Κεντρική Μακεδονία, παρακάμπτοντας την ηρωική αντίσταση των Οχυρών της Γραμμής Μεταξά.

Γι αυτό τον λόγο, στις 9 Απριλίου 1941, κατελήφθη η Θεσσαλονίκη, μετά από συνθηκολόγηση του Διοικητού Τμήματος Στρατού Ανατολικής Μακεδονίας (Τ.Σ.Α.Μ.) Αντιστράτηγου Κωνσταντίνου Μπακόπουλου. Ο τελευταίος είχε συνεννοηθεί με τον Παπάγο, ο οποίος του είχε δώσει την συγκατάθεσή του να προβεί στην συγκεκριμένη ενέργεια^[33].

Έπειτα, κατελήφθησαν διαδοχικά η Φλώρινα (10 Απριλίου 1941) και το Αμύνταιο (14 Απριλίου 1941). Το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα, όχι μόνον δεν προσέφερε τίποτε στην άμυνα της Ελλάδας, αλλά και την επιβάρυνε. Ο Ελληνικός Στρατός κατήντησε να πολεμά, όχι για το πάτριο έδαφος αλλά για να καλύψει την αποχώρηση των Βρετανών^[34].

Από τις 12 Απριλίου 1941, είχε αρχίσει η σύμπτυξη του Ελληνικού Στρατού από την Βόρειο Ήπειρο. Την ίδια ημέρα, ο Μουτούσης έλαβε εντολή συμπτύξεως της Μεραρχίας του προς το Άργος Ορεστικό. Στις 15 Απριλίου 1941, κάλυψε την περιοχή της Καστοριάς, προσπαθώντας να αποφύγει Γερμανικό κυκλωτικό ελιγμό. Κατόρθωσε να τους εξυψώσει το ηθικό των τμημάτων του και να τα κατευθύνει σε μάχη απέναντι στην 1^η Γερμανική Θωρακισμένη Μεραρχία των S.S. Χάρη στο σχέδιο πυρός πυροβολικού που είχε καταστρώσει, οι Γερμανοί υπέστησαν τρομακτική φθορά, αλλά τελικώς, επεκράτησαν, λόγω της αεροπορικής τους υπεροχής. Ο τότε Διοικητής του Τμήματος Στρατού Δυτικής Μακεδονίας Στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου έγραψε στην πολεμική του έκθεση, μεταξύ άλλων ότι: «….την 15^η Απριλίου, συνήψεν ο Μουτούσης ημερήσιαν μάχην προς τους εισβάλλοντας Γερμανούς… Την μάχην αυτήν παρακουλούθησα αυτοπροσώπως υπό υψώματος ανατολικώς της Σμίξης (νοτίως Άργους Ορεστικού) και αντελήφθην τας σοβαράς απωλείας, ας υπέστησαν οι Γερμανοί. Κατεστράφησαν κατά αυτήν 25 άρματα. Οι Γερμανοί δεν θα διέσπων την ασθενήν μας άμυναν, αν δεν κατεστρέφοντο παρά των στούκας τα πυροβόλα μας».

Ο τότε Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων πίεζε συνεχώς τους Στρατηγούς του Μετώπου να πάρουν την πρωτοβουλία για την συνθηκολόγηση, ώστε να σωθεί η τιμή του Στρατού. Στις 16 Απριλίου 1941, εκλιπάρησε τον Κορυζή να επιτρέψει στο Τμήμα Στρατού Ηπείρου (Τ.Σ.Η.) να συνθηκολογήσει. Ο Κορυζής φαίνεται πως είχε πειστεί για την αναγκαιότητα της συνθηκολογήσεως. Γι αυτό, στις 18 Απριλίου 1941, σε τηλεφωνική του επικοινωνία με τον διοικητή Τμήματος Στρατού Ηπείρου Αντιστράτηγο Ιωάννη Πιτσίκα, τον διαβεβαίωνε ότι μέχρι το μεσημέρι θα του είχε στείλει διαταγή για την συνθηκολόγηση^[35]. Εκείνος κάλεσε τον τότε Δεκανέα Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον διέταξε να συντάξει το σχέδιο του πρωτοκόλλου για την συνθηκολόγηση^[36].

Εφημερίδα «Ακρόπολις», Σάββατο 19 Απριλίου 1941

Στην συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, που ακολούθησε, παρουσία του Βασιλέως Γεωργίου, ο Κορυζής προσπάθησε να εκμαιεύσει μια έγκριση για την συνθηκολόγηση του Ελληνικού Στρατού στην Βόρειο Ήπειρο^[37]. Ο Βασιλεύς, όμως, ηρνήθη επιμόνως, ενώ δεν εδέχθη την παραίτηση του Κορυζή, ούτε και αργότερα σε ιδιαίτερη συνάντηση των δύο^[38]. Ο Κορυζής αποχώρησε από την συνάντηση και μετέβη στην οικία του, όπου και κλείστηκε στο δωμάτιό του. Εκεί ευρέθη νεκρός, υπό τις εξής περίεργες συνθήκες: κρατούσε στο αριστερό του χέρι ένα πιστόλι, αν και ήταν δεξιόχειρας και είχε πυροβοληθεί με δύο σφαίρες στην καρδιά^[39]. Έχει λεχθεί ότι αυτοκτόνησε, αλλά εν τούτοις ο θάνατός του αποτελεί ένα δυσεπίλυτο μυστήριο για τους σύγχρονους ιστορικούς^[40]. Εν πάσει περιπτώσει, μετά τον θάνατο του Κορυζή, ακολούθησε ένα απόλυτο χάος ακυβερνησίας στην Αθήνα, σε σημείο που ο ίδιος ο Βασιλεύς, για πρώτη φορά, ανέλαβε Πρωθυπουργός^[41].

Θέλοντας να σώσει τον Ελληνικό Στρατό από την αιχμαλωσία, ο Στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, προχώρησε δίχως την συναίνεση του Βασιλέως και του Γενικού Στρατηγείου, σε συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς στις 20 Απριλίου 1941^[42]. Εκείνη την ημέρα, η XIII Μεραρχία βρισκόταν στην Βωβούσα^[43], όπου ο Μουτούσης έμαθε αυτό το γεγονός. Ωστόσο, συνέχισε την σύμπτυξη της Μεραρχίας του, ώσπου έφθασε στο Μέτσοβο στις 23 Απριλίου 1941^[44].

Στις 29 Απριλίου, μετά την ολοκλήρωση της καταλήψεως της ηπειρωτικής Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα, ο Μουτούσης έλαβε διαταγή και ανεχώρησε για Ιωάννινα, όπου επληροφορήθη τον σχηματισμό Κατοχικής Κυβερνήσεως υπό τον Γεώργιο Τσολάκογλου. Γι αυτό τον λόγο, την επόμενη ημέρα, έφθασε με άλλους δεκαπέντε στρατηγούς αεροπορικώς στην Αθήνα, όπου έμαθε ότι προτάθηκε για Yπουργός Σιδηροδρόμων και Αυτοκινήτων και προσωρινά Συγκοινωνίας, στην Κυβέρνηση Τσολάκογλου. Ο Μουτούσης απεδέχθη αυτή την θέση, καθώς έκρινε ότι αυτό θα ήταν εθνωφελές^[45].

Ο Στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου εν μέσω Γερμανών αξιωματικών (Πηγή: sansimera.gr)

Σύμφωνα με μαρτυρία του αριστερού Καθηγητή Γεωργίου – Αλεξάνδρου Μαγκάκη στον Ιστορικό Ιωάννη Παπαφλωράτο, το κίνητρο των περισσότερων – αν όχι όλων – των ανώτερων αξιωματικών που συμμετείχαν στην ιδίως στην πρώτη κατοχική Κυβέρνηση, ήταν η προσφορά υπηρεσιών στην Πατρίδα^[46]. Άλλωστε, είχαν ήδη φθάσει στις υψηλότερες βαθμίδες του στρατεύματος και απελάμβαναν μεγάλου κύρους, ύστερα από τις νίκες του Ελληνικού Στρατού στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο^[47].

Τον Μάιο του 1941, ο Διοικητής της 1^ης Γερμανικής Θωρακισμένης Ταξιαρχίας των S.S., υποστράτηγος Josef Dietrich (Ντήριχ) ζήτησε να συναντήσει τον Διοικητή της Μεραρχίας που κατόρθωσε να αντιπαραταχθεί μαζί του. Ο Μουτούσης όμως ηρνήθη να τον δει. Τελικώς, ο Συνταγματάρχης Ευστάθιος Λιώσης, υφιστάμενος του Μουτούση κατά την διάρκεια του πολέμου, εκλήθη, μέσω του Υπουργείου Στρατιωτικών, στο Φρουραρχείο της κατεχόμενης Αθήνας, όπου συναντήθηκε με τον Dietrich. Ο τελευταίος του ζήτησε να εξηγήσει με ποιο τρόπο ο Μουτούσης κατόρθωσε να αντιπαραταχθεί μαζί του. Ο Λιώσης σημείωσε στον χάρτη τις θέσεις των μονάδων του, όπως τις είχε συντονίσει. Αρχικώς, ο Γερμανός Στρατηγός δεν τον πίστεψε, καθώς θεωρούσε αδύνατο τόσο λίγες δυνάμεις να είχαν καθηλώσει μια Μεραρχία των S.S. για μια ολόκληρη ημέρα. Ακολούθησε δίωρη συζήτηση, στο τέλος της οποίας ο Dietrich συνεχάρη ζωηρώς τον Λιώση και του ζήτησε να διαβιβάσει τα συγχαρητήρια του και στον Μουτούση.

Ο παλαιός πολιτικός κόσμος με ελάχιστες εξαιρέσεις δεν δυσαρεστήθηκε καθόλου με το σχηματισμό της κυβέρνησης Τσολάκογλου. Σημειώνεται ενδεικτικά ότι στην συνάντηση που έγινε υπό τον Τσολάκογλου συμμετείχαν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, ο Στέφανος Στεφανόπουλος, ο Αλέξανδρος Οθωναίος και ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος. Μάλιστα, ο Γεώργιος Παπανδρέου φέρεται να δήλωσε στον Σωτήριο Μουτούση ότι «Είναι Θείον δώρον δια τον Ελληνικό λαόν και μεγάλη συγκατάβασις του κατακτητού το ότι εδέχθη να γίνη Ελληνική Κυβέρνησις.»^[48] Σχετικώς με την στάση τους αυτή, ο Σπύρος Μαρκεζίνης αναφέρει ότι: «Οι περισσότεροι το έπραξαν κυρίως, διότι με την πτώση της Ελλάδος έβλεπαν και τον τερματισμό της Δικτατορίας και έκριναν ότι ήταν η κατάλληλη ευκαιρία για να εκδηλωθούν, ενώ κατά την διάρκειά της είτε αδρανούσαν είτε προέβαιναν σε απλές δηλώσεις, είτε επεδίωκαν ήρεμη εξορία, που θα τους εξασφάλιζε τίτλο για το μέλλον.»^[49] Εν πάσει περιπτώσει, είναι γεγονός ότι η Κυβέρνηση Τσολάκογλου ήταν ανεγνωρισμένη.

Μετά την παραίτηση του Τσολάκογλου και την ανάληψη της εξουσίας από τον μέχρι τότε αντιπρόεδρο Λογοθετόπουλο, ο Μουτούσης παρέμεινε Υπουργός Συγκοινωνιών και ανέλαβε προσωρινώς το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας από την 2^α Δεκεμβρίου 1942 έως τις 7 Απριλίου 1943. Έκτοτε, ιδιώτευσε. Κατά την διάρκεια της Υπουργίας του, υπέγραφε αμφιλεγόμενους νόμους που θεωρείτο ότι εξυπηρετούσαν τους Γερμανούς κατακτητές^[50]. Ωστόσο, σύμφωνα με μια μη διασταυρωμένη πληροφορία, φέρεται να συνεργάζετο κρυφά με αντιστασιακές οργανώσεις^[51].

Στις 31 Δεκεμβρίου 1943, με απόφαση της εξόριστης Ελληνικής κυβέρνησης του Εμμανουήλ Τσουδερού, αφηρέθη η Ελληνική ιθαγένεια και κατεσχέθη η περιουσία των κατοχικών Πρωθυπουργών και Υπουργών – μεταξύ αυτών και του Μουτούση (Β.Δ. 3234/31-12-1943)^[52].

Στις 10 Οκτωβρίου 1944, οι Γερμανοί απεχώρησαν από την Ελλάδα. Δύο ημέρες μετά, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενώσεως υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου έφθασε και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Στις 6 Νοεμβρίου 1944, δημοσίευσε στην τότε εφημερίδα της κυβερνήσεως την Συντακτική Πράξη 1/1944 «Περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού». Αυτή η Συντακτική Πράξη αποφαινόταν αναδρομικώς ότι η ανάληψη αξιωμάτων στην Κατοχή ήταν πράξη εσχάτης προδοσίας, ενώ δεν υπήρχε προηγουμένως νόμος που να το απαγορεύει^[53]. Μάλιστα, το τότε ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα του 1911 ανέφερε ρητώς στο άρθρο 7: «Ποινή δεν επιβάλλεται άνευ νόμου ορίζοντος προηγουμένως αυτήν». Παρ΄ όλα αυτά, πολλά μέλη των κατοχικών Κυβερνήσεων συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν μεταξύ άλλων και «κατ’ εντολήν του Άγγλου στρατηγού Σκόμπυ». Συνετέλεσε μεγάλο ρόλο στην απόφαση και η κομμουνιστική οργάνωση Ε.Α.Μ. (Ελληνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο)^[54], εκπρόσωποι του οποίου συμμετείχαν στην Κυβέρνηση Παπανδρέου^[55]. Ωστόσο, η συντακτική πράξη δεν εφαρμόστηκε πλήρως, καθώς τον επόμενο μήνα, ξέσπασαν τα λεγόμενα Δεκεμβριανά.

Κατά την διάρκεια αυτών των γεγονότων, δυνάμεις του στρατιωτικού σκέλους του Ε.Α.Μ., του λεγόμενου Ε.Λ.Α.Σ. (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και άλλα κομμουνιστικά παρακλάδια επετέθησαν εναντίον των κυβερνητικών δυνάμεων και των βρετανικών συμμαχικών στρατευμάτων, με σκοπό να μετατρέψουν την Ελλάδα, σε Λαϊκή Δημοκρατία^[56]. Ωστόσο, κατόπιν αποστολής βρετανικών ενισχύσεων, αυτή η ανταρσία κατεστάλη στις 11 Ιανουαρίου 1945. Μετά από αυτά τα γεγονότα, ο Παπανδρέου παρητήθη και τον διεδέχθη ο Νικόλαος Πλαστήρας, ενώ υπεγράφη η συμφωνία της Βάρκιζας από τον Ε.Λ.Α.Σ. για παράδοση του οπλισμού του στις 12 Φεβρουαρίου 1945.

Παράλληλα, στις 20 Ιανουαρίου 1945, ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Νικόλαος Κολλυβάς τροποποίησε την ανωτέρω Συντακτική Πράξη επί το αυστηρότερον με την δημοσιοποίηση νέας υπ. αριθμόν 6/1945 (ΦΕΚ 12), που θεωρούσε εκ των προτέρων ως αδίκημα την ανάληψη αξιωμάτων επί Κατοχής. Μάλιστα, ο Υπουργός στην εισηγητική του έκθεση της Σ.Π. 6 / 1945 είχε πει ότι «χαρακτήρισα αδίκημα την ανάληψη επί Κατοχής του αξιώματος του Πρωθυπουργού χωρίς να υπάρχει δόλος, διότι εάν το τελευταίο γινόταν δεκτό, θα διατρέχαμε τον κίνδυνο να απαλλαγούν πάσης ευθύνης οι κατοχικές κυβερνήσεις για τον μόνο λόγο ότι δεν αποδεικνύεται δόλος προς προδοσία της Πατρίδος»^[57]. Επίσης, η Συντακτική Πράξη με το άρθρο δεν προέβλεπε προανάκριση για τους διατελέσαντες κατοχικούς πρωθυπουργούς και Υπουργούς, αλλά τους παρέπεμπε στο δικαστήριο με απευθείας κλήση και με το άρθρο 28 δεν τους έδινε δικαίωμα ασκήσεως ενδίκων μέσων εναντίον των καταδικαστικών αποφάσεων (εφέσεως, αναιρέσεως, αναψηλαφίσεως).^[58]

Στις 21 Φεβρουαρίου 1945, ξεκίνησε η δίκη των μελών των Κατοχικών Κυβερνήσεων. Ο Μουτούσης παρέστη αυθορμήτως εκεί, ως κατηγορούμενος^[59]. Η κατηγορία, που τον βάρυνε, σχετιζόταν με την στρατιωτική του δράση και καθόριζε ότι:

«α) στρατιωτικοί όντες και δη στρατηγοί, διοικηταί σωμάτων στρατού και μεραρχιών, παρά την εντολήν παρά του αρχηγού του στρατού, εγκατέλιπον την θέσιν των, ενώπιον του εχθρού, β) τυγχάνοντες στρατηγοί και διοικηταί ενόπλου στρατεύματος εις ανοικτόν τόπον διεπραγματεύθησαν, μετά του εχθρού την σύναψιν ανακωχής, συνθηκολογήσαντες μετ αυτού χωρίς προηγουμένως να πράξουν ό,τι το καθήκον και η στρατιωτική τιμή υπηγόρευε αυτοίς, εκ της τοιαύτης δε συνθηκολογήσεως κατέθεσεν τα όπλα το υπό την διοίκησιν αυτών στράτευμα.»

Στις 31 Μαΐου 1945, ο Μουτούσης, αν και εκηρύχθη αθώος για την συνθηκολόγηση, κατεδικάσθη σε φυλάκιση έντεκα ετών με στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, καθώς θεωρήθηκε ότι «γενόμενος υπουργός συνέπραξεν μετά του πρωθυπουργού εις την εκτέλεσιν των αξιοποίνων πράξεων της συνεργασίας και διευκολύνσεως..». Απεπέμφθη από το στράτευμα, με παράλληλη έκπτωση από το βαθμό του υποστρατήγου και εξέτισε την ποινή του στις φυλακές Ζελιώτη.

Είναι αξιοσημείωτο ότι στις 2 Ιουλίου 1945, ο Κολλυβάς, σε δηλώσεις του στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Δημοκρατικά Χρονικά», ανέφερε τα εξής:

«Η δίκη αύτη δεν είχεν ανάλογον ατμόσφαιραν. Κάθε δίκη έχει και την ατμόσφαιράν της. Η δίκη των δοσιλόγων Υπουργών είχεν ατμόσφαιραν συμπαθείας υπέρ αυτών. Ήτο τούτο ακατανόητον; Έστω! Η αλήθεια, όμως, αυτή είναι. Δεν θα ήτο ανάγκη να έχει τις μεγάλην πολιτικήν διαίσθησιν, δια να αντιληφθή ότι μετά τα γεγονότα της κομμουνιστικής στάσεως (Δεκέμβριος 1944), η δίκη αύτη εκινδύνευεν. Υπήρχε φόβος να μη γίνη ποτέ, ή να μη τελειώση ποτέ. Μετά τα γεγονότα της στάσεως έγινε τούτο το παράδοξον: η κοινή γνώμη εξ αντιπαθείας προς τους στασιαστάς, εστράφη υπέρ των δοσιλόγων Υπουργών. Κατά τας καθημερινάς ακροάσεις των πολιτών, προσήρχοντο επιτροπαί και μοί εζήτουν την απόλυσιν των δοσιλόγων. Αι επιτροπαί δεν ήσαν σκηνοθετημέναι, αλλ΄ αυθόρμητοι. Το Συμβούλιον Επικρατείας και ο Άρειος Πάγος είχον δι΄ αποφάσεών των νομολογήσει ότι αι Κυβερνήσεις Κατοχής δεν ήσαν γερμανικαί Κυβερνήσεις, αλλά Κυβερνήσεις de facto, δηλαδή Κυβερνήσεις Ελληνικαί. Ο πολιτικός κόσμος, ο οποίος παρήλασε προ του δικαστηρίου, δεν απέδωσεν εις τους κατηγορουμένους πρόθεσιν εξυπηρετήσεως του εχθρού. Το Υπουργείον της Δικαιοσύνης, δια δημοσίων προσκλήσεων, εκάλει τους πολίτας, που είχαν στοιχεία κατά των δοσιλόγων, να τα υποβάλλουν δια μηνύσεων. Ουδείς, όμως, υπέβαλε μήνυσιν. Πολλοί επίστευον ότι οι δοσίλογοι θα ηθωούντο…»^[60] Επίσης, ανέφερε ότι: «Η πίεσις εξ άλλου του Εξωτερικού ήτο μεγάλη. Ενεφανίζετο η Ελλάς ως η μόνη χώρα, που δεν θέλει να δικάση τους πολιτικούς δοσιλόγους. Ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου των Εξωτερικών της Ρωσίας εζήτει πληροφορίας από τον Έλληνα επιτετραμένον της Ελλάδος εν Μόσχα επί της πορείας της δίκης…»^[61].

Η δίκη των «δοσίλογων»  – Εφημερίδα «Ελληνικόν Μέλλον» 20^ης Φεβρουαρίου 1945

Ο ιστορικός ερευνητής Δημοσθένης Κούκουνας αναφέρει: «Αναμφίβολα η διεξαγωγή της δίκης οφειλόταν σε μια βασική σκοπιμότητα, εξ ου και επισπεύθηκε. Η απελευθερωμένη Ελλάδα βιαζόταν να αποδείξει στους Συμμάχους ότι τιμωρεί όσους συνεργάστηκαν με τον κατακτητή, ιδίως όσους ανέλαβαν κυβερνητικά καθήκοντα και δη κατ’ εντολήν του, αντλώντας την ισχύ τους απ’ αυτόν.»^[62]

Τον Ιανουάριο του 1950, με Διάταγμα του τότε Βασιλέως Παύλου, απενεμήθη χάρη στον Μουτούση και στους άλλους διατελέσαντες Κατοχικούς Υπουργούς, και απεφυλακίσθησαν^[63]. Το 1953, ο Μουτούσης απεκαταστάθη στον βαθμό του και προήχθη αναδρομικώς σε Αντιστράτηγο, ενώ παράλληλα ετέθη σε αποστρατεία, λόγω της συμπληρώσεως της δεκαετίας του ως ανωτάτου αξιωματικού.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 20 Νοεμβρίου 1978. Κηδεύτηκε και ετάφη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών την επόμενη ημέρα.

Προτομή του Σωτήριου Μουτούση στο Α΄ Νεκροταφείο
(Πηγή: https://www.facebook.com/arkadas15/posts/pfbid0zJiJcV32thshNaBdFeY1Q9YQXwdm6cvEhHcFih9kn9MrwruoeVFSGpo5HHVaVtV8l)

Πηγές

1. Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια του Νεώτερου Ελληνισμού 1830 – 2010, Αρχεία Ελληνικής Βιογραφίας, Β΄, τόμος, Κ – Ο, Εκδόσεις Μέτρον, Αθήνα 2011.
2. Γενικό Επιτελείο Στρατού, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Η συμβολή της Ελλάδος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Έκδοση Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, Αθήνα 2009
3. Γασπαρινάτου Σπύρου Γ., Οι Ελληνικές Κατοχικές Κυβερνήσεις, δίκες κατοχικών δοσιλόγων και εγκληματιών πολέμου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2015.
4. Γκράτσι Εμμανουέλε, Η αρχή του τέλους, η επιχείρηση κατά της Ελλάδας, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», Πολιτική & Ιστορία 13, Αθήνα.
5. Ζάμπογλου Φαίδωνος, Η προσωπικότητα του Γεώργιου Τσολάκογλου δικαιώνεται από την ιστορία, Εφημερίδα «Χρόνος». 20 Απριλίου 2012. | https://xronos.gr/arthra/i-prosopikotita-toy-georgioy-tsolakogloy-dikaionetai-apo-tin-istoria
6. Η δίκη Τσολάκογλου σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά, πρόλογος – επιμέλεια: Δημοσθένη Κούκουνα, Εκδόσεις Historia, Αθήνα 2016.
7. Κέντρο Ιστορίας Στρατού των Η.Π.Α., Οι Γερμανικές Εκστρατείες στα Βαλκάνια (Άνοιξη 1941), Μτφ: Αντιστράτηγου ε.α. Νικολάου Κολόμβα, Έκδοση 7^ου ΕΓ/ΓΕΣ, Αθήνα 1993.
8. Κοντογιαννίδη Τάσου Κ., Ήρωες & Προδότες στην κατοχική Ελλάδα, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2016 – Κυριακάτικη Δημοκρατία (Α’ έκδοση: 1998, Β’ έκδοση: 2000, Γ’ έκδοση: 2006).
9. Κούκουνα Δημοσθένους – 29 Ιανουαρίου 1941: Ο θάνατος του Ιωάννη Μεταξά και τα ερωτηματικά που έμειναν αναπάντητα… | https://aera2012.blogspot.com/2021/01/29-1941.html
10. Λογοθετόπουλου Κωνσταντίνου, Ιδού η αλήθεια, ιδιωτική έκδοσις, Αθήναι 1948.
11. Παπαφλωράτου Ιωάννη Σ., Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), η δράση των I–VII Μεραρχιών Πεζικού. Νομική και χαρτογραφική παρουσίαση των γεγονότων, τόμος ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2014.
12. Ράλλη Γεωργίου, Κοιτάζοντας πίσω, Εκδόσεις Ερμείας, Αθήνα 1993.
13. Σωτήριος Μουτούσης | https://el.metapedia.org/wiki/Σωτήριος_Μουτούσης
14. Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.
15. Στούκα Μιχάλη – Αλέξανδρος Κορυζής: Αυτοκτόνησε ή δολοφονήθηκε ο πρωθυπουργός του δεύτερου «Όχι»; | https://www.protothema.gr/stories/article/1070094/alexandros-koruzis-autoktonise-i-dolofonithike-o-prothupourgos-tou-deuterou-ohi/
16. Τσολάκογλου Γεωργίου Κ.Σ., αντιστράτηγου, Απομνημονεύματα, Έκδοσις «Ακρόπολις», Αθήναι 1959.
17. Χάρις εις τους κατοχικούς υπουργούς Εφημερίδα «Εμπρός», 3 Ιανουαρίου 1950, σελ. 6.
18. Χατζηδάκη Μάνου Ν., Ιωάννης Μεταξάς, πορεία προς τη δόξα, 1936 – 1941, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα Ιανουάριος 2017 – Κυριακάτικη Δημοκρατία (Α’ έκδοση: Εκδόσεις Λόγχη, 2015, Β’ έκδοση: 2016)

---

[1] O αεροπόρος Μιχαήλ Μουτούσης, ο λεγόμενος γενναίος των γενναίων, γεννήθηκε στο Τραγανό Αχαΐας το 1885. Το 1908, απεφοίτησε από την Σχολή Ευελπίδων με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού του Μηχανικού. Το 1911, εστάλη στο Ετάμπ της Γαλλίας για εκπαίδευση, αλλά επέστρεψε λόγω κηρύξεως των Βαλκανικών Πολέμων τον επόμενο χρόνο. Τοποθετήθηκε στην νεοσύστατη τότε Ελληνική Αεροπορία, θέση από την οποία ανέπτυξε αξιόλογη δράση, εκτελώντας αναγνωριστικές πτήσεις στην Ήπειρο και στην Μακεδονία. Έπειτα, τοποθετήθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό. Το 1913, εκτέλεσε την πρώτη στον κόσμο αποστολή Ναυτικής Συνεργασίας στα Δαρδανέλλια. Το 1920 έλαβε μέρος στις Επιχειρήσεις για την κατάληψη της Προύσσης. Το 1921 και 1922 διετέλεσε Επιτελάρχης της Μεραρχίας Ανδριανουπόλεως. Το 1927 και 1929 στρατιωτικός ακόλουθος στην Πρεσβεία Σόφιας. Τέλος, διετέλεσε Επιτελάρχης της Επιθεωρήσεως του Μηχανικού Σώματος. Απεβίωσε στις 16 Μαρτίου 1956.  (Ζαμπίκου Βασ. Σμηνάρχου E.A., Μιχαήλ Μουτούσης – Ο γενναίος των γενναίων | https://www.olympia.gr/1013362/ellada/michail-moutousis-o-gennaios-ton-genna/)

[2] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Μητρώου του Συνταγματάρχου του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[3] Είχε προαχθεί σε αυτόν τον βαθμό στις 27 Ιουνίου 1913. (ο. π.)

[4] ο. π.

[5] ο. π.

[6] ο. π.

[7] ο. π.

[8] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Ποιότητος του Ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[9] Αντιστράτηγος Σωτήριος Μουτούσης (1894 – 1978), Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, μηνιαίο περιοδικό Ελληνικής και Παγκόσμιας Στρατιωτικής Ιστορίας, Τεύχος 30, Εκδόσεις Γκοβόστη, Φεβρουάριος 1999, σελ. 78.

[10] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Μητρώου του Συνταγματάρχου του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[11] ο. π.

[12] ο. π.

[13] ο. π. Αντιστράτηγος Σωτήριος Μουτούσης (1894 – 1978), Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, μηνιαίο περιοδικό Ελληνικής και Παγκόσμιας Στρατιωτικής Ιστορίας, Τεύχος 30, Εκδόσεις Γκοβόστη, Φεβρουάριος 1999, σελ. 78.

[14] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Μητρώου του Συνταγματάρχου του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[15] ο. π.

[16] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Ποιότητος του Ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[17] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Μητρώου του Συνταγματάρχου του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[18] Αντιστράτηγος Σωτήριος Μουτούσης (1894 – 1978), Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, μηνιαίο περιοδικό Ελληνικής και Παγκόσμιας Στρατιωτικής Ιστορίας, Τεύχος 30, Εκδόσεις Γκοβόστη, Φεβρουάριος 1999, σελ. 78.

[19] ο. π.

[20] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Μητρώου του Συνταγματάρχου του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[21] Αντιστράτηγος Σωτήριος Μουτούσης (1894 – 1978), Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, μηνιαίο περιοδικό Ελληνικής και Παγκόσμιας Στρατιωτικής Ιστορίας, Τεύχος 30, Εκδόσεις Γκοβόστη, Φεβρουάριος 1999, σελ. 78.

[22] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Ποιότητος του Ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[23] ο. π.

[24] Στρατιωτικός Φάκελος Σωτηρίου Μουτούση, Φύλλον Μητρώου του Συνταγματάρχου του Πυροβολικού Μουτούση Σωτηρίου, Πηγή: Υ.Σ.Α./Δ.Ι.Σ.

[25] Γκράτσι Εμμανουέλε, Η αρχή του τέλους, η επιχείρηση κατά της Ελλάδας, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας», Πολιτική & Ιστορία 13, Αθήνα, σελ 284 – 286.

[26] Κούκουνα Δημοσθένους – 29 Ιανουαρίου 1941: Ο θάνατος του Ιωάννη Μεταξά και τα ερωτηματικά που έμειναν αναπάντητα… | https://aera2012.blogspot.com/2021/01/29-1941.html

[27] ο. π.

[28] Ο Αλέξανδρος Κορυζής γεννήθηκε στον Πόρο το 1881. Από το 1903, εργάσθηκε ως υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα, στην οποία διορίσθηκε διευθυντής το 1921 και εξελέγη Υποδιοικητής το 1928. Διετέλεσε Υπουργός Οικονομικών στην Κυβέρνηση Οθωναίου (7 – 10.3.1933) και μετά την κήρυξη της 4^ης Αυγούστου 1936, Υπουργός Κοινωνικής Προνοίας και Αντιλήψεως στην κυβέρνηση Μεταξά (5.8.1936-12.7.1936), θέση από την οποία παραιτήθηκε. Εξελέγη διοικητής της Εθνικής Τραπέζης. (Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια του Νεώτερου Ελληνισμού 1830 – 2010, Αρχεία Ελληνικής Βιογραφίας, Β’ τόμος, Κ – Ο, Εκδόσεις Μέτρον, Αθήνα 2011, σελ 234).

[29] Παπαφλωράτου Ιωάννη Σ., Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), η δράση των I–VII Μεραρχιών Πεζικού. Νομική και χαρτογραφική παρουσίαση των γεγονότων, τόμος ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 198.

[30] ο. π.

[31] Αντιστράτηγος Σωτήριος Μουτούσης (1894 – 1978), Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, μηνιαίο περιοδικό Ελληνικής και Παγκόσμιας Στρατιωτικής Ιστορίας, Τεύχος 30, Εκδόσεις Γκοβόστη, Φεβρουάριος 1999, σελ. 78.

[32] Κέντρο Ιστορίας Στρατού των Η.Π.Α., Οι Γερμανικές Εκστρατείες στα Βαλκάνια (Άνοιξη 1941), Μτφ: Αντγου ε.α. Νικολάου Κολόμβα, Έκδοση 7^ου ΕΓ/ΓΕΣ, Αθήνα 1993, σελ. 30 – 31.

[33] Γρηγοριάδη Σόλωνος, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941 – 1974, τόμος 1^ος, Κατοχή: η μεγάλη νύχτα, Εκδόσεις Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, σελ. 32. Παπαφλωράτου Ιωάννη Σ., Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), η δράση των I–VII Μεραρχιών Πεζικού. Νομική και χαρτογραφική παρουσίαση των γεγονότων, τόμος ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 218.

[34] Χατζηδάκη Μάνου Ν., Ιωάννης Μεταξάς, πορεία προς τη δόξα, 1936 – 1941, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα Ιανουάριος 2017 – Κυριακάτικη Δημοκρατία, σελ 323 (Α’ έκδοση: Εκδόσεις Λόγχη, 2015, Β’ έκδοση: 2016).

[35] Τσολάκογλου Γεωργίου Κ.Σ., αντιστράτηγου, Απομνημονεύματα, Έκδοσις «Ακρόπολις», Αθήναι 1959, σελ. 94.

[36] ο. π.

[37] Δασκαρόλη Ιωάννου – Ο Γεώργιος Τσολάκογλου και η συνθηκολόγηση με τον Άξονα (19 – 23 Απριλίου 1941)  | https://www.istorikathemata.com/2014/12/19-23-1941.html

[38] ο. π.

[39] Στούκα Μιχάλη – Αλέξανδρος Κορυζής: Αυτοκτόνησε ή δολοφονήθηκε ο πρωθυπουργός του δεύτερου «Όχι»; | https://www.protothema.gr/stories/article/1070094/alexandros-koruzis-autoktonise-i-dolofonithike-o-prothupourgos-tou-deuterou-ohi/

[40] ο. π.

[41] Δασκαρόλη Ιωάννου – Ο Γεώργιος Τσολάκογλου και η συνθηκολόγηση με τον Άξονα (19 – 23 Απριλίου 1941)  | https://www.istorikathemata.com/2014/12/19-23-1941.html

[42] Τσολάκογλου Γεωργίου Κ.Σ., αντιστράτηγου, Απομνημονεύματα, Έκδοσις «Ακρόπολις», Αθήναι 1959.

[43] Απολογία Σωτηρίου Μουτούση στο Η δίκη Τσολάκογλου σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά, πρόλογος – επιμέλεια: Δημοσθένη Κούκουνα, Εκδόσεις Historia, Αθήνα 2016, σελ. 357.

[44] ο. π.

[45] ο. π., σελ. 358.

[46] Παπαφλωράτου Ιωάννη Σ., Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949), η δράση των I–VII Μεραρχιών Πεζικού. Νομική και χαρτογραφική παρουσίαση των γεγονότων, τόμος ΙΙ, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 300.

[47] ο. π.

[48] Λογοθετόπουλου Κωνσταντίνου, Ιδού η αλήθεια, ιδιωτική έκδοσις, Αθήναι 1948, σελ. 18.

[49] Μαρκεζίνη Σπύρου, Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος, τόμος πρώτος (1936 – 1944), Εκδόσεις Πάπυρος, σελ. 277.

[50] Η δίκη Τσολάκογλου σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά, πρόλογος – επιμέλεια: Δημοσθένη Κούκουνα, Εκδόσεις Historia, Αθήνα 2016, σελ. 445 – 446, 455 – 464.

[51] Ζάμπογλου Φαίδωνος, Η προσωπικότητα του Γεώργιου Τσολάκογλου δικαιώνεται από την ιστορία, Εφημερίδα «Χρόνος». 20 Απριλίου 2012. | https://xronos.gr/arthra/i-prosopikotita-toy-georgioy-tsolakogloy-dikaionetai-apo-tin-istoria

[52] Κοντογιαννίδη Τάσου Κ., Ήρωες & Προδότες στην κατοχική Ελλάδα, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2016 – Κυριακάτικη Δημοκρατία (Α΄ έκδοση: 1998, Β’ έκδοση: 2000, Γ’ έκδοση: 2006), σελ. 215.

[53] Είναι γνωστό διεθνώς το αξίωμα: «Nullum crimen nula paena sine praevia lege» (Δεν υπάρχει έγκλημα ούτε ποινή, χωρίς να υπάρχει προηγουμένως νόμος που να το προβλέπει).

[54] Κοντογιαννίδη Τάσου Κ., Ήρωες & Προδότες στην κατοχική Ελλάδα, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2016 – Κυριακάτικη Δημοκρατία (Α΄ έκδοση: 1998, Β΄ έκδοση: 2000, Γ΄ έκδοση: 2006), σελ. 215.

[55] Οι εκπρόσωποι του Ε.Α.Μ., που συμμετείχαν στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου, ήταν οι εξής: ο Υπουργός Εργασίας Μιλτιάδης Πορφυρογένης, ο Υπουργός Οικονομικών Αλέξανδρος Σβώλος, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας Ηλίας Τσιριμώκος, ο Υπουργός Δημοσίων Έργων Νικόλαος Ασκούτσης, ο Υφυπουργός Οικονομικών Άγγελος Αγγελόπουλος και ο Υπουργός Γεωργίας Ιωάννης Ζεύγος (Ταλαγάνης). ( «Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης | Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας Παπανδρέου Γεωργίου (Μάιος 1944)». | https://gslegal.gov.gr/?p=1047)

[56] Ήδη στις 2 Ιουνίου 1943, ο τότε οργανωτικός γραμματέας του Κ.Κ.Ε., Ιωάννης Ιωαννίδης σε εισήγησή του στην συνεδρίαση της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., έλεγε μεταξύ άλλων: «Η κυβέρνηση που θα δημιουργηθεί μετά το διώξιμο του κατακτητή θα διενεργήσει ελεύθερο δημοψήφισμα για την λύση του πολιτειακού ζητήματος και ελεύθερες εκλογές για συντακτική εθνοσυνέλευση, για να αποφασίσει ο κυρίαρχος λαός για τις τύχες του. Τώρα το ΚΚΕ ολοκληρώνει το άμεσο πολιτικό του πρόγραμμα και βγαίνει ανοικτά στον ελληνικό λαό με τις μελλοντικές του επιδιώξεις. Το ΚΚΕ μετά το διώξιμο του ξένου κατακτητή και την διενέργεια του δημοψηφίσματος θα επιδιώξει την πραγματοποίηση της λαϊκής δημοκρατίας.» Ιωαννίδη Ιωάννου, Αναμνήσεις, Προβλήματα της πολιτικής του ΚΚΕ στην Εθνική Αντίσταση 1940 – 1945, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1979, σελ. 474.

[57] ΦΕΚ Α΄ φύλλο 12/20-1-1945, Αιτιολογική Έκθεσις επί της Συντακτικής πράξεως περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού.

[58] 6/1945 Συντακτική Πράξη «Περί επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού» (ΦΕΚ Α΄ φύλλο 12/20-1-1945)

[59] Γασπαρινάτου Σπύρου Γ., Οι Ελληνικές Κατοχικές Κυβερνήσεις, δίκες κατοχικών δοσιλόγων και εγκληματιών πολέμου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2015, σελ. 200.

[60] Λογοθετόπουλου Κωνσταντίνου, Ιδού η αλήθεια, ιδιωτική έκδοσις, Αθήναι 1948, σελ. 18 – 19. Τσολάκογλου Γεωργίου Κ.Σ., αντιστράτηγου, Απομνημονεύματα, Έκδοσις «Ακρόπολις», Αθήναι 1959, σελ. 245.

[61] Λογοθετόπουλου Κωνσταντίνου, Ιδού η αλήθεια, ιδιωτική έκδοσις, Αθήναι 1948, σελ. 19. Ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος, μετά την παραίτησή του από Υπουργός Εξωτερικών στην Κυβέρνηση Πλαστήρα, απολογήθηκε στον διατελέσαντα πρωθυπουργό επί Κατοχής, Ιωάννη Ράλλη, για την υπογραφή αυτής της Συντακτικής Πράξεως, εκ μέρους του, αφήνοντας υπονοούμενα περί βρετανικού δακτύλου. (Ράλλη Γεωργίου, Κοιτάζοντας πίσω, Εκδόσεις Ερμείας, Αθήνα 1993, σελ. 340.)

[62] Η δίκη Τσολάκογλου σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά, πρόλογος – επιμέλεια: Δημοσθένη Κούκουνα, Εκδόσεις Historia, Αθήνα 2016, σελ. 7 – 8.

[63] Χάρις εις τους κατοχικούς υπουργούς Εφημερίδα «Εμπρός», 3 Ιανουαρίου 1950, σελ. 6.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΛΑΠΠΑ